Filosofie en Verdieping

Kennis – Verlichting – Democratie – Burgerschap – Literatuur – Klassieke oudheid – Ethiek – Normen en waarden – Moraal – Autonomie – Zelfstandigheid – Verwondering – Duurzaamheid – Natuur – Geloof – Religie – Ik – Samen – Maatschappij

Hoe volgt mbo instelling Firda de ontwikkeling van burgerschap bij hun studenten?

3 oktober 2024 Filosofie en Verdieping

Dit is de derde aflevering in een vijfdelige serie. De eerste aflevering ging over de geschiedenis van burgerschap. In de tweede aflevering verkennen we hoe burgerschap er uit kan zien in de dagelijkse schoolpraktijk. En in deze aflevering staat het ‘meten’ en monitoren van burgerschap centraal. Hoe volg je de ontwikkeling van burgerschap bij jongeren? Wat is zinvol om wel en niet te doen? We concentreren ons in deze aflevering op de onderwijspraktijk van Firda. 

Hoe geeft deze mbo-instelling handen en voeten aan burgerschap? We bespreken dit aan de hand van een lopend onderzoek naar burgerschapsontwikkeling in samenwerking met hoogleraar Arjo Klamer. Ook scholen in andere sectoren kunnen van de praktijk bij Firda leren. Het evalueren van de effecten van burgerschapsonderwijs gebeurt natuurlijk ook in PO en VO. Dit naar aanleiding van de wettelijke burgerschapsopdracht, in het MBO zijn de kwalificatie-eisen het uitgangspunt. 

Deze podcast maak ik samen met het Expertisepunt Burgerschap. Samen maken we een reeks van vijf speciale afleveringen over burgerschap in het onderwijs. Van aanleiding naar praktijk, van kennis naar handelen. Volg deze afleveringen en je bent helemaal bij als het gaat om burgerschap! Meer weten? Kijk voor meer informatie op www.expertisepuntburgerschap.nl

Nog wat meer informatie, bronnen en linkjes die in het gesprek naar voren kwamen:

Meer informatie over mijn gasten aan tafel:

  • Mathijs de Jong en Alinda Kiel. Zij coördineren bij Firda vanuit het expertisecentrum het burgerschapsonderwijs. Dit doen ze in samenwerking met werkgroepen van docenten uit verschillende mbo-colleges. Daarnaast werken we bij NHL Stenden (hogeschool) en zijn ze betrokken bij het opzetten en verzorgen van post-hbo-leergangen burgerschap in het mbo.
  • Arjo Klamer, gasthoogleraar humane economie aan de vrije universiteit in Amsterdam. In deze context ook als consultant betrokken bij het onderzoek.
Bekijk ons gesprek eens op YouTube!

Hoe ziet burgerschap eruit in de dagelijkse schoolpraktijk?

5 september 2024 Filosofie en Verdieping 44:55

In deze podcast gaan we het hebben over burgerschap. Dit is de tweede aflevering in een vijfdelige serie. De eerste aflevering ging over de geschiedenis van burgerschap en verscheen midden juni. In deze tweede aflevering verkennen we hoe burgerschap uit kan zien in de dagelijkse schoolpraktijk. Hoe werk je aan een logische samenhang? Hoe dien je burgerschap als onderwijsteam te benaderen?

Ik ga hierover in gesprek met Hessel Nieuwelink, lector Burgerschapsonderwijs aan de Hogeschool van Amsterdam. En Hans Teunissen, bestuurder bij De Nassau. Een middelbare school in Breda voor mavo, havo, vwo, gymnasium en tweetalig onderwijs. Hans is ook vicevoorzitter van het landelijk bestuur van D66. In 2023 was hij ook lid van de Tweede Kamer. 

Deze podcast maak ik samen met het Expertisepunt Burgerschap. Samen maken we een reeks van vijf speciale afleveringen over burgerschap in het onderwijs. Van aanleiding naar praktijk, van kennis naar handelen. Volg deze afleveringen en je bent helemaal bij als het gaat om burgerschap! Meer weten? Kijk voor meer informatie op www.expertisepuntburgerschap.nl

Boeken en bronnen die in het gesprek voorbijkomen vind je hieronder:

Bekijk ons gesprek eens op YouTube!

Een kleine geschiedenis van burgerschap

23 juni 2024 Filosofie en Verdieping 51:47

In deze podcast staat burgerschap centraal. Wat is de historie en aanleiding van dit relatief ‘nieuwe begrip’ in ons onderwijs? Hoe gingen we ‘vroeger’ om met vraagstukken rondom participatie, democratie en kennis van de wereld? Wat kunnen we leren van onze onderwijsgeschiedenis? Kortom, een poging om ‘een kleine geschiedenis van burgerschapsonderwijs’ in Nederland samen te stellen in deze aflevering.

Te gast om hierover te praten zijn Arthur Pormes, docent maatschappijleer en vakdidacticus verbonden aan het Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsonderzoek en Nascholing van de Universiteit Leiden (ICLON) en Pieter van Rees, universitair docent burgerschap en educatie aan de universiteit van humanistiek.

Deze podcast maak ik samen met het Expertisepunt Burgerschap. Deze aflevering is de opmaat naar vier speciale afleveringen over burgerschap die dit jaar nog verschijnen. Gasten in de volgende aflevering zijn lector burgerschapsonderwijs Hessel Nieuwelink en directeur onderwijs Hans Teunissen bij middelbare school De Nassau en vicevoorzitter van D66.

Check zeker ook de boeken en bronnen die voorbijkwamen in de podcast:

Handboek burgerschapsonderwijs voor het voortgezet onderwijs

Democracy may not exist, but we’ll miss it when it’s gone

Burgerschap, politiek filosofische perspectieven

Political education. The science of democratic citizenship education in the United States and the Netherlands

The struggle for the American curriculum

Van wie is de burger? Omstreden democratie in Nederland 1945- 1985

Bekijk ons gesprek eens op YouTube!

Is het tijd voor wat minder vrijheid in ons onderwijs?

16 juni 2024 Filosofie en Verdieping

Artikel 23 in de grondwet gaat over de vrijheid van onderwijs. Ten tijden van de vastlegging van deze grondwet had deze een sterk religieuze oorsprong. Het werd mogelijk om op basis van religieuze motieven een school te stichten. In de afgelopen 50 speelt religie echter een steeds kleinere rol in ons onderwijs. En het is opvallend dat er steeds vaker discussie is over grondwetsartikel 23. Want onze grondwettelijke ‘onderwijsvrijheid’ maakt het lastig om als overheid sturing te geven aan onderwijskwaliteit. Dit is bijvoorbeeld terug te zien in het uitwerken van curriculumdoelen. Die zijn zeer vaag. En wat te doen met scholen die onverdraagzaam zijn of er on-democratische opvattingen op nahouden? De onderwijsinspectie kan dit soort scholen lastig aanpakken. De nieuwe wet rondom burgerschap maakt dit er niet makkelijker op. Sterker nog: het zal ons onderwijs waarschijnlijk nog veel ingewikkelder maken.

Ook staat de onderwijsinspectie er uiteindelijk zwak voor wanneer ze specifieke scholen wil aanspreken op onderwijskwaliteit of het niet halen van kerndoelen. Het is nog steeds goed mogelijk je als school te verschuilen achter artikel 23 van de grondrecht. Bijvoorbeeld door een relatie te leggen met specifieke pedagogische opvattingen, innovatieve ideeën, ideologieën of andere goed bedoelde intenties. Dit roept de vraag op: Is het tijd voor wat minder (juridische) vrijheid in ons onderwijs? Is artikel 23 een blok aan ons been geworden of toch eigenlijk heel wezenlijk voor onze samenleving?

Hoog tijd om de grondwet eens uitgebreid te bespreken en door te nemen. Aan tafel zit Paul Zoontjes. Paul was jarenlang hoogleraar onderwijsrecht aan de Tilburg University. Hij was tussen 2008 en 2015 lid van de onderwijsraad. In 2019 verscheen zijn boek Onderwijsrecht. Eenheid in verscheidenheid, uitgegeven door Boom juridisch. In deze podcast nemen we de vrijheid van onderwijs, we bespreken we de oorsprong van de wet en intentie. Vervolgens behandelen we de belangrijkste uitdagingen die er vandaag de dag zijn en stellen we ons de vraag: Hoeveel vrijheid van onderijs kan onze samenleving aan?

Het is zeker de moeite waard om enkele artikelen van Paul te bestuderen! Bijvoorbeeld zijn afscheidsrede over burgerschap of het onderzoek wat hij vanuit de onderwijsraad coördineerde rondom de discussie over de vrijheid van onderwijs. Een link naar zijn boek over onderwijsrecht vind je hierboven.

Bekijk ons gesprek eens op YouTube!

Tot welke sociale klassen behoor jij eigenlijk?

21 maart 2024 Filosofie en Verdieping 54:11

Ben jij een sociale stijger? Het is een wat ongemakkelijke vraag om mee te starten, toch niet onbelangrijk als we de impact van ons onderwijs beter willen begrijpen (en verbeteren). Lenette Schuijt schreef er een boek over: Transklasse, leven in twee werelden. Onze sociale klasse heeft grote invloed op onze kansen in samenleving. Stijgen is mogelijk, maar niet makkelijk. En als je stijgt dan leef je soms in twee werelden. De wereld van je opvoeding en ouders ten opzichte van je vrienden die je maakte tijdens je studie of werkende leven. Lenette schreef hier een persoonlijk boek over en putte uit haar eigen levensloop, interviewde tientallen sociale stijgers met hun unieke levensverhalen en verzamelde ervaringsverhalen uit de literatuur. Wat moeten sociale stijgers achterlaten en hoe verwerven ze een eigen plek in een ander milieu? Hoe zorgen ze dat ze, terwijl ze de sociale ladder beklimmen en zichzelf blijven? Hoe verandert het contact met hun milieu van afkomst? We verkennen welke consequenties dit denken heeft op de inrichting en vormgeving van ons huidige onderwijs.

Lenette Schuyt is auteur van diverse boeken op het gebied van leiderschap en bezieling. En werkt voor maatschappelijke organisaties als adviseur, coach en docent. Lenette was eerder te gast in de podcast waarin we spraken over wat er zo nieuw is aan het nieuwe organiseren.

Bekijk ons gesprek eens op YouTube!

Van individueel naar inclusief onderwijs. Met Bert Wienen

11 februari 2024 Filosofie en Verdieping, Samenwerken en Teamleren 0:34:43

Onderwijs en zorg raakt steeds meer met elkaar verweven in het primair- en voortgezet onderwijs. Steeds meer kinderen krijgen met jeugdzorg te maken of andere gemeentelijke instanties. Er is een grote nadruk op het individuele welbevinden van kinderen op school. En jongeren krijgen al een snel een label opgeplakt als dit welbevinden en presteren in het gedrang komt. Gek genoeg laten studies zien dat kinderen de laatste jaren angstiger zijn en ook meer kampen met psychische problemen.

Het uitgangspunt nu is bijna altijd: ‘Wat heeft het kind nodig? Welke expertise kunnen we inschakelen? Hoe gaan we andere partijen positioneren?’ Met als gevolg dat er allerlei ‘experts’ de school binnenkomen met (goedbedoelde) ideeën, oplossingen en methodieken om kinderen te helpen. De vraag is of deze methodiek en zienswijze eigenlijk wel zo’n goed idee is. Is de slinger niet te ver doorgeslagen naar het individuele kind?

Kan het anders, slimmer en effectiever? En wat zouden kansrijke ‘sleutels’ zijn om dit te realiseren? Mijn gast Bert Wienen houdt een pleidooi om terug te keren naar de basis van ‘goed onderwijs’ en het belang van de leerkracht (of docent) centraal te stellen. We verkennen hoe zou dit eruit kan zien en welke stappen dan nodig zijn. Bert Wienen is auteur van het boek ‘Van individueel naar inclusief onderwijs, pleidooi voor minder labelen en meer aandacht voor de kracht van onderwijs‘.

Bekijk ons gesprek eens op YouTube!

Volwaardigheid en gelijkheid in onderwijs in samenleving

25 december 2023 Filosofie en Verdieping 41:25

De laatste aflevering van 2023 is een speciale podcast. Ik ben in Rijswijk en ontmoet Ricardo Zoutenbier en Steven Peters om te praten over een inclusieve samenleving. Over volwaardigheid en gelijkheid en hoe je mee kunt doen als je anders bent. Ricardo heeft een beperking en zit al zijn hele leven in een rolstoel. Steven is zijn maatje en samen geven ze soms gastlessen aan studenten. Ik praat met Ricardo over zijn leven en hoe hij wel en niet gebruik kan maken van gelijke onderwijskansen. Hoe makkelijk is het tegenwoordig om mee te doen? Hoe heb je school ervaren? Waar heb je plezier aan beleefd en waar kunnen we het als samenleving ‘beter’ doen? Ricardo en Steven schreven hier een tijdschrift over met de titel “Ik kom eraan!”. We lezen af en toe korte fragmenten voor en hebben een indringend en persoonlijk gesprek over toegang tot onderwijs, gelijke kansen en een inclusieve samenleving.

Over Ricardo en Steven:

  • Ricardo geeft workshops gehandicaptenzorg bij Middin. Hij is ervaringsdeskundige en geeft bijvoorbeeld regelmatig gastlessen aan studenten.
  • Steven Peters is adviseur beroepsopleidingen bij Middin. Middin helpt mensen met een beperking of niet aangeboden hersenletsel midden in het leven te staan.

Hieronder vind je enkele foto’s uit het tijdschrift van Ricardo en Steven schreven:

Bekijk ons gesprek eens op YouTube!

Is het voor een cijfer? Hoe jongeren meer kunnen leren met minder stress

3 december 2023 Didactiek en Pedagogiek, Filosofie en Verdieping

Jongeren ervaren steeds meer prestatiedruk en stress op school. Volgens Johannes Visser is dat niet zo gek: scholen zijn cijferfabrieken geworden waar het intussen meer om de prestatie draait dan om het leren. In zijn boek Is het voor een cijfer? laat Johannes zien wat alsmaar toenemende prestatiedruk voor effecten heeft op leerlingen (en docenten). Ook verkennen we kansrijke manieren om deze neerwaartse spiraal te doorbreken en de motivatie en het welzijn van leerlingen centraal te stellen op school.

Johannes was eerder docent Nederlands en schrijft al enkele jaren voor De Correspondent. Hij won tweemaal de Nationale Prijs voor onderwijsjournalistiek. In 2015 over het thema excelleren in het (voortgezet) onderwijs en in 2022 over een serie artikelen over kansenongelijkheid binnen het onderwijs. 

Bekijk ons gesprek eens op YouTube!

Verkiezingspodcast! Ranking de onderwijsparagraaf!

15 november 2023 Filosofie en Verdieping 45:24

Dit is een speciale aflevering! Ik maak een heuse verkiezingspodcast. Ranking de onderwijsparagraaf. En dat doe ik samen met Amber Walraven (collega aan de Radboud Universiteit en trekker van Teacher Tapp NL) en Peter Loonen. Peter is directeur van Metis onderwijsadvies met wie ik heel wat jaren samenwerk. Ook maken we de maandelijkse onderwijs nieuws podcast!

Op 22 november mogen we allemaal naar stembus voor de Tweede Kamer verkiezingen. De politieke programma’s vliegen ons om de oren. Volt wil speciale lessen over ADHD, de Algemene Onderwijsbond vindt dat onderwijs sowieso in de verdrukking komt en de PVV (en enkele andere partijen) willen louter bevoegde leerkrachten voor de klas. Maar daaromheen zijn er ook heel veel vage plannen en soms concrete voorstellen. En dat roept de vraag op: waar moet je als onderwijsprofessional nou op stemmen? Hoog tijd voor een gesprek hierover: Maken de politieke partijen een beetje werk van onderwijs of blijft het bij mooie oneliners? Wij zoeken het uit!

Bekijk ons gesprek eens op YouTube!

Waarom is ons ethiek onderwijs in crisis? (En hoe komen we daaruit?)

24 september 2023 Filosofie en Verdieping 43:58

Ethische vorming van kinderen en studenten is van belang voor een goed functionerende democratische samenleving. Nederland doet het echter alles behalve ‘goed’ op dit gebied. Jongeren komen ethiek en filosofie maar zeer beperkt tegen in hun schoolloopbaan. De kennis is opgeknipt in verschillende vakken. Denk aan filosofie (alleen voor havo + vwo), levensbeschouwing en in zekere zin burgerschap. Nederland doet het niet goed op het gebied van ethische vorming en filosofische kennis van scholieren aldus hoogleraar Natascha Kienstra. Deze ‘crisis’ wordt met name zichtbaar wanneer we Nederland vergelijken met andere Europese landen. Natascha sprak op 2 juni 2023 haar oratie uit over dit vraagstuk en onderzoeksthema.

We komen alleen uit deze diepe dip als we durven te kiezen voor een geïntegreerde aanpak met aandacht voor kennisoverdracht, vaardigheden en niet te vergeten: tijd om te oefenen. We bespreken in deze podcast wat ethisch handelen precies is, waarom het belangrijk is en hoe je het leerlingen en studenten kunt aanleren. We gaan dieper in op de verschillende oorzaken van deze crisis in ethische vorming en zoeken naar lichtpuntjes en hoopvolle praktijken.

Enkele favoriete filosofen van Natascha Kienstra die voorbijkomen in de podcast en je iets kunnen leren over ethisch denken:

  • Begin bij Aristoteles om uit te komen bij de verbinding tussen theorie en praktijk
  • Daniel Strauss, showing solidarity, over meedenken met anders denkenden
  • Martha Nussbaum over filosofie en de verbinding met de gemeenschap
  • Charles Taylor die ons wees op het belang van afstemming in de morele horizon en waarom we voorbij ons individu moeten leren kijken