Met Ben Wilbrink blik ik terug op meer dan 50 jaar toetsen en examineren in het Nederlands onderwijs. We schetsen een uitgebreide historielijn die start in de jaren 50 van de vorige eeuw en loopt tot aan nu (2023). Waar komt de aandacht voor toetsen vandaan? Waarom zijn we ooit begonnen met toetsen en hoe is de relatie met de statistiek erbij gekomen? We bespreken aspecten als betrouwbaarheid, validiteit en controleerbaarheid die een grote impact hebben op onze opvattingen over toetsen, leren en wat een ‘goede’ school is. Ook verkennen we de noodzaak om toetsen als inherent onderdeel te zien van leren en dus niet ‘losstaand’ van het onderwijs. Maar dat kan alleen als we ook kritisch in de spiegel durven te kijken als het gaat om de rol die toetsing wel en niet speelt tijdens het leren op school.
Steeds meer kinderen leren en werken op een tablet of computer op de basisschool. Digitalisering is niet meer weg te denken in het basisonderwijs. De één is voorstander, de ander juist terughoudend en kritisch. In deze aflevering ga ik over deze digitalisering in het basisonderwijs in gesprek met Martijn Allessie. Tien jaar geleden richtte hij samen met Xander Verdonkschot Snappet op. Een complete en digitale lesmethode voor het basisonderwijs. Inmiddels werken meer dan 2.500 scholen met Snappet en zijn ze de ‘grootste’ digitale aanbieder in Nederland in het primair onderwijs.
Hoog tijd om met Martijn terug te blikken op de onderwijskundige start van Snappet, de ideeën van toen en de reis naar nu. Ook gaan we uitgebreid in op de werking en effecten van een digitale methode. Zowel het niveau van leerlingen, het schoolteam en de gehele onderwijskwaliteit. We verkennen de vraag hoe digitalisering het onderwijs kan verbeteren. Check hier ook een link naar enkele uitgevoerde onderzoeken die naar voren kwamen tijdens het gesprek.
In de studio zijn Michelle Merk en Dave van der Geer. Allebei schooldirecteur bij Stichting Wijs in de omgeving van Utrecht. Elke school van Stichting Wijs werkt vanuit dezelfde onderwijs- en organisatiefilosofie. Keuzes die ze maken worden zoveel mogelijk onderbouwd door wetenschappelijke onderzoeksresultaten. En de scholen werken met een kennis intensief curriculum. Wat betekent dat? Aandacht voor een ruime kennisbasis, veel samen leren, een positieve benadering naar ieder kind en hoge verwachtingen (naar elkaar en de leerlingen). In deze podcast praten we uitgebreid over deze onderwijsfilosofie, de achterliggende aanpak en de samenwerkingsprincipes.
Iets meer over de gasten:
Dave van der Geer is directeur van basisschool Drie Koningen in De Meern Utrecht. Drie Koningen is betrokken bij de allereerste pilots van Het Nederlands Kennis Curriculum. Dave participeerde in de Kenniskring ‘curriculum’ van het schoolleidersregister en het SLO.
Michelle Merk werkzaam vanaf 2006 in het basisonderwijs. Eerst stond ze ruim 10 jaar voor de klas in verschillende groepen. Daarna in de rol van teamleider. Sinds één jaar is ze directeur van basisschool Blink in Vleuten.
Te gast is Hannah Bijlsma. Hannah werkt als projectleider en onderzoeker bij de onderwijsinspectie, was eerder ook inspecteur bij het PO/VO. Daarnaast is zij leerkracht in het basisonderwijs. In 2016 richtte zij de beroepsvereniging Academici basisonderwijs (BAB) op. Eind 2022 promoveerde Hannah op een proefschrift aan de Universiteit Twente naar de validiteit en impact van leerling percepties van leskwaliteit. Eerder schreef ze samen met Mirjam Keyser het boek ‘erken de ongelijkheid‘, over de kracht van diversiteit in onderwijsteams. Dit boek werd in 2021 onderwijsboek van het jaar. We gaan in gesprek over deze twee recente publicaties en verkennen de vraag hoe je een goede leerkracht wordt.
Te gast zijn Anna Bosman en Sezgin Cihangir. Samen met Martin Bootsma schreven ze een reactie op het rapport Sturen op begrip, Effectief Leesonderwijs in Nederland. In dit onderzoek is gekeken naar de oorzaken van de afgenomen leesvaardigheid van leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs, het zogeheten funderend onderwijs.
In het rapport staan adviezen over wat nodig is om de leesvaardigheid weer op peil te brengen. Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de commissie voor OCW. Volgens Anna Bosman, Sezgin Cihangir en Martin Bootsma zijn in dit rapport belangrijke oorzaken onderbelicht gebleven, waardoor hun adviezen onvolledig zijn. Ze schreven hun bevindingen op in het rapport Dalende leesvaardigheid, een herinterpretatie.
Waar Van den Broek en collega’s aandacht besteden aan leesstrategieën als verklarende factor, wijzen Anna, Sezgin en Martin op het grote belang van het aanbrengen van (achtergrond) kennis en woordenschat bij de zaakvakken. Hierover ging ik met Anna en Sezgin in gesprek.
We praten graag over inspirerende leiders, maar we hebben het een stuk minder over de schaduwkant van leiderschap. Slecht leiderschap. Denk aan zelfverrijking, pestgedrag, verwaarlozing of nepotisme. In deze podcast praat ik hierover met Joost Kampen. Eerder schreef hij meerdere boeken over verwaarlozing in organisaties. We gaan uitgebreid in op de kenmerken van destructief leiderschap, de relatie met verandermanagement en de effecten op organisaties. Je kunt zijn nieuwe boek hier direct bestellen.
Goed onderwijs aanbieden aan leerlingen kan niet zonder een optimaal functionerende schoolorganisatie. Gek genoeg gaat er hier vandaag de dag weinig over als bijvoorbeeld de dalende lees- of rekenvaardigheid van leerlingen in het basisonderwijs ter sprake komt. In deze podcast ga ik expliciet in op de relatie tussen de inrichting van schoolorganisatie met bijbehorend leiderschap en de dagelijkse leskwaliteit. Een school is immers ook een organisatie met een bijbehorende managementstructuur, rollen, dagelijkse taken, met een onderwijsleider en een positieve (of soms belemmerende) werkcultuur. Dit wordt zichtbaar in de kwaliteit van tussentijdse afstemming, het niveau van team leren (lesvoorbereiding, nabespreking, verbetering) en de wijze waarop besluiten genomen worden.
De vraag die in deze podcast centraal staat is of er bepaalde bouwstenen te onderscheiden zijn als het gaat om de kwaliteit van de schoolorganisatie. Wat hebben ‘goed’ presterende scholen met elkaar gemeen? Hoe hangt hun visie op onderwijs samen met de manier van organiseren? En wat weten we hierover uit wetenschappelijk onderzoek? Ik blik in deze podcast ook terug op de afgelopen podcast afleveringen en werk de bouwstenen stuk voor stuk uit. Veel van de voorbeelden komen uit het primair onderwijs. De rollen in deze aflevering zijn opgedraaid: Simon van der Veer interviewt mij (Tjip).
Voor meer informatie over de ‘vier’ vragen die ik behandel in de podcast, check zeker even dit artikel. Overigens is dit weer afkomstig van het gedachtegoed van Academica. Een (particuliere) hogeschool in Amsterdam waar schoolteams, onderwijsdirecteuren en leerkrachten een opleiding of leergang kunnen volgen gericht op high performance onderwijs, de brug met o.a. het HPO gedachtegoed is dan snel gemaakt! N.B. Dit is geen reclame.
In deze podcast staat de relatie tussen motivatie en leren centraal. Ik ga hierover in gesprek met Rob Martens. Rob is hoogleraar bij de faculteit onderwijswetenschappen van de Open Universiteit en is gespecialiseerd in onderwijsvernieuwing en motivatieprocessen. Ook is hij auteur van de boeken We moeten spelen, wat onderwijs aan een verkenning van onze natuur heeft en Leerlingen intrinsiek motiveren, waarom we allemaal willen leren. Rob is voormalig directeur van het NIVOZ. Het NIVOZ staat voor Nederlands Instituut voor Onderwijs en Opvoedingszaken en is een vrijplaats voor onderwijsprofessionals, waar tijd en aandacht is voor kleine en grote pedagogische vragen. In deze podcast verkennen we de relatie tussen motivatie, spelen en leren. En verkennen we hoe (en waarom) leren onderdeel van onze biologische ‘zijn’. Tot slot identificeren we verschillende activiteiten in een onderwijsomgeving die intrinsieke motivatie negatief kan beïnvloeden en bespreken we de effecten die dit kan hebben op jongeren.
Rob haalt een aantal keer het proefschrift van Karin Heij aan. Een link vind je hier!
Of het nu gaat om moedertalen als Frans, Arabisch, of Fries. Meer en meer leerlingen spreken thuis een andere taal naast Nederlands. Dit maakt meertaligheid een uitermate actueel thema. Zo gaan er in het hele land kinderen naar school die gevlucht zijn vanwege oorlog. Denk aan de huidige vluchtelingenstroom uit de Oekraïne. De vraag is hoe we als school omgaan met meertaligheid. Lange tijd was de dominante opvatting om alleen Nederlands aan te bieden op school. Wat betekent dit voor een schoolteam? En wat vraagt het van leerlingen om onderwijs te volgen in een taal die zij niet (volledig) beheersen? Lidy Peters houdt een bijzonder pleidooi: in plaats van alleen maar Nederlands aan te bieden onderbouwt ze dat er juist meer ruimte ontstaat om te leren als leerlingen hun eigen thuistaal mogen gebruiken. Sterker nog: we moeten er een beroep doen! In dit gesprek staat het boek van Lidy centraal: Talen die de school in komen.
Boeken die ook voorbijkwamen in dit gesprek en de moeite waar zijn om te bekijken:
De Nederlandse filosoof Cornelis Verhoeven (1928-2001) was niet alleen hoogleraar. Hij stond 27 jaar voor de klas als docent klassieke talen en schreef prikkelende essays over onderwijs. De meest bekende wellicht is het Tractaat over het spieken uit 1980. Joop Berding schreef een boek over de waarde van zijn ideeën voor het onderwijs met de titel: Rondom Cornelis Verhoeven. Ruimte voor vertraging in filosofie en onderwijspraktijk.
En over dit nieuwe boek praat ik met auteur Joop Berding en Floris van der Klein. Joop is pedagoog en opvoedingsfilosoof. Floris van der Klein is directeur van jenaplanschool De Waterval in Lisse. Hij werd bij de totstandkoming van dit boek geïnterviewd.
Thema’s die centraal staan in de podcast gaan over onderwijsaspecten als verwondering en dankbaarheid, ontvankelijkheid en geduld, rust en stilte. Deze bieden volgens Joop Berding een belangrijk tegenwicht tegen de nadruk op snelle resultaten in het onderwijs. Hiermee nam Cornelis Verhoeven al lange tijd geleden afstand van de maakbaarheidsideologie en pleit voor het niet-planbare en niet-berekenbare dat de kern van onderwijs uitmaakt: een leraar en zijn leerlingen die zich samen buigen over de zaken uit de wereld. Check zeker ook de andere boeken die Joop schreef over onderwijs en filosofie. Meer lezen? Recent werd Joop geïnterviewd door het filosofie magazine.
