Filosofie en Verdieping

Kennis – Verlichting – Democratie – Burgerschap – Literatuur – Klassieke oudheid – Ethiek – Normen en waarden – Moraal – Autonomie – Zelfstandigheid – Verwondering – Duurzaamheid – Natuur – Geloof – Religie – Ik – Samen – Maatschappij

Welke eisen stelt kansengelijkheid aan ons onderwijs?

24 augustus 2025 Filosofie en Verdieping 37:35

Het schooljaar is net van start gegaan na de zomervakantie – een goed moment om stil te staan bij de grote vragen en uitdagingen die spelen in het onderwijs van vandaag. Leuk dat je weer luistert naar Tjipcast! In deze aflevering spreek ik met Louise Elffers. Ze is voorzitter van de Onderwijsraad, bijzonder hoogleraar kansengelijkheid in het onderwijs aan de Universiteit van Amsterdam én lector kansrijke schoolloopbanen in een diverse stad aan de Hogeschool van Amsterdam. Misschien ken je haar van de invloedrijke boeken Onderwijs maakt het verschil of De bijlesgeneratie.

We gaan in gesprek over de vraag: Welke eisen stelt kansengelijkheid aan ons onderwijs? We bespreken verschillende vragen: Wat bedoelen we eigenlijk met gelijke kansen? Wat is er nodig om ons onderwijs ‘eerlijker’ te maken? Waar komt de term diploma kapitalisme vandaan? Waar kunnen we het beste beginnen om de gelijkheid te bevorderen op school en hoe ver reikt de verantwoordelijkheid van een school hierin? Zo is ons voortgezet onderwijs sterk gedifferentieerd. We delen kinderen al vroeg in naar onderwijsniveau. We weten dat dit niet niet bevordelijk is voor sociale gelijkheid. Dit aanpakken is ‘dus’ een logische stap, maar hoe ziet een eerlijker onderwijssysteem eruit volgens Elffers?

👉 Wil je meer weten? Check de shownotes op Tjipcast.nl – daar vind je links naar boeken, artikelen en meer verdieping bij ons gesprek. Kijk zeker ook op LinkedIn om de discussie en dialoog n.a.v. deze uitzending te volgen!

🎧 Vond je dit een interessante aflevering? Abonneer je dan op Tjipcast via je favoriete podcast-app of op YouTube, zodat je geen nieuwe aflevering mist.

💬 Heb je een vraag, gedachte of boekentip? Laat van je horen via Tjipcast.nl/vraag – ik hoor graag wat je bezighoudt!

Tot de volgende keer!

Bekijk ons gesprek eens op YouTube!

Hoe maakt wereldburgerschap ons onderwijs mooier, beter en rijker?

21 augustus 2025 Filosofie en Verdieping

Wat betekent het om jongeren op te leiden tot wereldburgers in een tijd van klimaatverandering, polarisatie en snelle maatschappelijke veranderingen? In deze aflevering duik ik in hoe wereldburgerschap het onderwijs niet alleen verrijkt, maar ook bijdraagt aan een duurzamere én meer empathische samenleving. Samen met Sharon Ubani en Daan Bekker van Fawaka onderzoek ik hoe scholen een inclusieve leeromgeving kunnen creëren waarin ruimte is voor duurzaamheid, sociale rechtvaardigheid én verschillende perspectieven — ook als die haaks op elkaar lijken te staan. Want hoe ga je in gesprek over verduurzaming met leerlingen van wie de ouders bijvoorbeeld werken in de industrie of landbouw? En hoe blijf je inclusief als jongeren zich aangetrokken voelen tot politieke stromingen die zich juist kritisch opstellen tegenover mondiale thema’s?

Volgens mijn gasten draait wereldburgerschap draait niet alleen om kennis, maar ook om betrokkenheid, dialoog en het durven omgaan met verschil. Hoe ziet dit eruit in de klas? Meer weten over de onderbouwing en aanpak van Fawaka?Check hun website! De toolbox die we ook bespreken in de podcast kan je hier terugvinden. Disclaimer: De Wereldburgerschap-cirkel is ontwikkeld door en eigendom van Wereldburgerschap.Community. Fawaka zet de Wereldburgerschap-cirkel in, in het PO, VO & MBO in Nederland

Ik maak deze podcast met de steun van het Huis van de Europese Geschiedenis, dat HistoriCall heeft ontwikkeld: een online platform voor leraren en andere onderwijsprofessionals om in de klas met de geschiedenis van Europa aan de slag te gaan. Hoe? Toegankelijk, interactief, inclusief en boeiend! Je vindt er een schat aan materialen die je morgen al kunt gebruiken. Wil je lesgeven over Europese integratie? Wil je dat je leerlingen meer leren over de Europese geschiedenis en die verbinden met actuele maatschappelijke vraagstukken? Of ben je gewoon op zoek naar bruikbaar en actueel lesmateriaal? Ga naar HistoriCall! Het is gratis, beschikbaar in maar liefst 24 Europese talen en geschikt voor leerlingen van 13 tot 16 jaar.

Bekijk ons gesprek eens op YouTube!

Kan schoonheid een onderwijsideaal zijn?

22 juni 2025 Filosofie en Verdieping

In deze nieuwe aflevering ga ik in gesprek met Hanke Drop en Joop Berding over een onconventionele maar fundamentele vraag: Kan schoonheid een ideaal zijn in het onderwijs? Wat betekent het om het concept van schoonheid een serieuze plek te geven binnen het curriculum, de pedagogiek en de dagelijkse onderwijspraktijk? We onderzoeken hoe schoonheid zich verhoudt tot kunst, pedagogische idealen en de ontwikkeling van verbeeldingskracht bij kinderen. Wat gebeurt er wanneer scholen niet alleen gericht zijn op kennisoverdracht, maar ook op het stimuleren van creativiteit, makerschap en betekenisvolle ervaringen? Is het artistieke proces wellicht even belangrijk – of zelfs belangrijker – dan het eindproduct?

Hanke en Joop reflecteren op het belang van ‘maken’ in relatie tot denken en leren, met inspiratie uit onder andere het werk van Hannah Arendt. We bespreken de rol van de leraar als begeleider van esthetische ervaringen, en hoe kunst ruimte kan creëren voor spel, verwondering en morele vorming binnen het onderwijs. Ook komt de spanning aan bod tussen onderwijs als vormingsproces en het toenemende economische denken, waarbij efficiëntie, meetbaarheid en resultaat centraal staan. Wat betekent dat voor ruimte voor schoonheid en creativiteit in het curriculum? Luister (of kijk) mee – en laat vooral weten wat schoonheid voor jóu in het onderwijs betekent!

Hanke Drop is senior onderzoeker bij de hogeschool Utrecht, specifiek bij de opleiding kunstvaktherapie bij het lectoraat normatieve professionalisering en verbonden aan het lectoraat duurzame gemeenschappen.

Joop Berding is pedagoog en opvoedingsfilosoof. Werkte vele jaren in en rond het onderwijs. Eerder publiceerde hij boeken en artikelen over denkers als Korczak, Dewey, Arendt en Verhoeven. En over thema’s als geduld en spel.

Tjipcast wordt mede mogelijk gemaakt door:

Klassewerkplek. Wetenschappelijke studies tonen aan dat gelukkige leerkrachten meer betrokken zijn, minder verzuimen en effectiever lesgeven, wat de onderwijskwaliteit verbetert en de werkdruk vermindert. Wil je meer weten over hoe zo’n gelukkige werkplek eruit kan zien? Check dan snel www.klassewerkplek.nl en doe mee!

En Wetenswaardig. Wil jij thematisch onderwijs realiseren, op basis van directe instructie, rijke teksten, en ook nog eens volledig kerndoel dekkend zijn? Wetenswaardig is een compleet uitgewerkte lesmethode voor leraren in het primair onderwijs. Nieuwsgierig? Kijk op www.wetenswaardig.nl voor meer informatie!

Bekijk ons gesprek eens op YouTube!

Check hier meer informatie over recent verschenen boek over Hannah Arendt ‘Mens en Maatschappij in meervoud‘. Hieronder vind je ook een selectie van de foto’s die voorbijkomen in ons podcastgesprek:

Onderschatten we het mbo?

9 maart 2025 Filosofie en Verdieping

In de afgelopen jaren is er veel energie gestoken om zoveel mogelijk jongeren de kans te geven om te studeren op een hogeschool of universiteit. Tegelijkertijd neemt het aantal mbo studenten structureel af. Terwijl we schreeuwen om professionals die aan de slag kunnen om het toenemende woningtekort, de vraagstukken op het gebied van duurzaamheid of de tekorten in de zorg aan te pakken. Juist het mbo is hierin van cruciaal belang! Helaas krijgen mbo’ers niet dezelfde kansen als professionals met een hoger diploma. Ze verdienen minder, zijn minder vertegenwoordigd in bestuurlijke functies (ook in de politiek) en krijgen minder waardering. Wat is er aan de hand? En waarom zijn we zo gefixeerd op het hoger onderwijs?

Bovenstaande aandacht voor ‘hoger onderwijs’ leidt tot een splitsing in ons denken over school, leren en opleiden. Hoog is beter. En het is mbo, dat is vooral voor kinderen die met hun met hun handen willen werken en ‘praktisch’ zijn. Bijkomend effect is dat er vaak op docenten in het mbo wordt neergekeken. Mijn gast Karim Amghar schreef hier een fel pleidooi over: Maar dat begrijp jij toch niet. In deze podcast gaan we in gesprek over zijn nieuwe boek, zijn drijfveren en argumentatie om het mbo te herwaarderen. Maar dit gaat verder dan opnieuw labeltjes plakken, het vraagt ook om kritische reflectie van onze politiek, bestuurders en opleidingen in Nederland. Karim werkt ook een aantal concrete suggesties uit waarvan we er enkele bespreken.

Het nieuwe boek van Karim Maar dat begrijp jij toch niet is uitgegeven door De Correspondent. Eerder maakte hij twee prachtige documentaires over onderwijs: Karim pakt zijn kans en De Maastrichtse droom over basisschool El Habib.

Tjipcast wordt mede mogelijk gemaakt door:

Klassewerkplek. Wetenschappelijke studies tonen aan dat gelukkige leerkrachten meer betrokken zijn, minder verzuimen en effectiever lesgeven, wat de onderwijskwaliteit verbetert en de werkdruk vermindert. Wil je meer weten over hoe zo’n gelukkige werkplek eruit kan zien? Check dan snel www.klassewerkplek.nl en doe mee!

Wetenswaardig. Wil jij thematisch onderwijs realiseren, op basis van directe instructie, rijke teksten, en ook nog eens volledig kerndoel dekkend zijn? Wetenswaardig is een compleet uitgewerkte lesmethode voor leraren in het primair onderwijs. Nieuwsgierig? Kijk op www.wetenswaardig.nl voor meer informatie!

Bekijk ons gesprek eens op YouTube!

Wat als ieder kind wil slagen?

13 februari 2025 Filosofie en Verdieping 33:19

Bart Niemeijer heeft als docent wiskunde een eigenwijze blik op onderwijs. Volgens wordt er teveel nadruk gelegd op de resultaten van leerlingen. Deze druk staat persoonlijke ontwikkeling en groei in de weg. En leidt tot een nieuw soort ‘strijd in de klas’. Maar er is nog een groot nadeel aan deze prestatiedruk: Het maakt dat docenten zich niet makkelijk kwetsbaar durven op te stellen, zichzelf ‘vergeten’ en daarmee het relationele aspect van doceren uit het oog verliezen. Ik ga over deze redenering in gesprek met Bart. Naast wiskunde doceren is Bart technasium docent en auteur van het boek Ieder kind wil slagen. Een eigenwijze blik op het middelbaar onderwijs.

Tjipcast wordt mede mogelijk gemaakt door Klassewerkplek. Klassewerkplek biedt onderwijsinstellingen een evidence-informed instrument voor werkgeluk, talentbehoud en verzuimreductie. Wetenschappelijke studies tonen aan dat gelukkige leerkrachten meer betrokken zijn, minder verzuimen en effectiever lesgeven, wat de onderwijskwaliteit verbetert en de werkdruk vermindert. Wil je meer weten over hoe zo’n gelukkige werkplek eruit kan zien? Check dan snel www.klassewerkplek.nl en doe mee!

Bekijk ons gesprek eens op YouTube!

En nu? De mens als bedreigde diersoort

26 januari 2025 Filosofie en Verdieping

Het gaat niet goed met de mens en onze planeet stelt Jan Bransen. Zo stapelen we crisis op crisis en slagen we er maar niet in om aan oplossingen te werken. We zitten vast in een hardnekkige manier van denken die ons niet verder helpt. Het is tijd om hier wat aan te doen, maar wat dan? En hoe? Volgens mijn gast is het hoog tijd anders te leren denken. En dit onderstreept het belang van filosofie: we hebben het nodig om onszelf goede vragen te leren stellen, samen na te denken en op onderzoek uit te gaan. En dit is verreweg van passief, maar juist een zeer actie-gerichte activiteit!

Jan Bransen is hoogleraar filosofie van de gedragswetenschappen aan de Radboud Universiteit. Jan is onder andere auteur van Laat je niets wijsmaken (winnaar van de Socrates wisselbeker in 2014) en Gevormd of vervormd waarin hij een pleidooi houdt voor ander onderwijs. In zijn nieuwste werk En nu? De mens als bedreigde diersoort houdt Jan een pleidooi om uit je stoel te stappen en al filosoferend de wereld te verkennen. Hij helpt je hierbij door elf mentaliteitsveranderingen te introduceren als wegwijzer voor bovenstaande zoektocht.

Het muziekfragment Le temps de vivre kan je hier ook nog even terugluisteren!

Tjipcast wordt mede mogelijk gemaakt door Klassewerkplek. Klassewerkplek biedt onderwijsinstellingen een evidence-informed instrument voor werkgeluk, talentbehoud en verzuimreductie. Wetenschappelijke studies tonen aan dat gelukkige leerkrachten meer betrokken zijn, minder verzuimen en effectiever lesgeven, wat de onderwijskwaliteit verbetert en de werkdruk vermindert. Wil je meer weten over hoe zo’n gelukkige werkplek eruit kan zien? Check dan snel www.klassewerkplek.nl en doe mee!

Bekijk ons gesprek eens op YouTube!

Waarom moet ons onderwijs gered worden? En waarvan?

1 december 2024 Filosofie en Verdieping, Innoveren en Verbeteren 54:01

In deze aflevering spreek ik met docent, wetenschapper en rector Jan Drentje. Jan is één van de kernleden van het Red-team onderwijs. Recent schreef deze club van ervaren docenten, bestuurders en wetenschappers een belangwekkend boek waarin gepleit wordt voor tien fundamentele maatregelen om het onderwijs in Nederland te verbeteren. Het red-team onderwijs schuwt de media niet en is bekend geworden met het uitdelen van zogeheten ‘rode (en groene) kaarten aan politiek, bestuurders en scholen. Dit nieuw boek bevat zeer scherpe aanbevelingen, zoals het stoppen met financiële targets voor besturen, het centraal stellen van het lesgeven (in plaats van allerhande activiteiten eromheen) en het meer durven voeren van scherpe regie op kwaliteitsverbetering.

Ik praat uitgebreid met Jan over de totstandkoming van het Red-team en deze publicatie. We nemen de belangrijkste aanbevelingen door en kijken vooruit naar de komende jaren. Gaat het lukken om het onderwijs weer op de rit te krijgen? En wat is hiervoor nodig? Nieuwsgierig geworden naar het onderzoekswerk van Jan naar de grondlegger van onze grondwet Thorbecke? Je kunt hier zijn werk bekijken. Er zijn mooie lijnen te trekken tussen dit gesprek en de filosofie van Thorbecke, zoals we af en toe aanstippen.

Bekijk ons gesprek eens op YouTube!

Wat is kansenongelijkheid in het onderwijs? En kunnen we er iets aan doen?

24 november 2024 Filosofie en Verdieping, Leiderschap en Verandermanagement

Kansenongelijkheid is een groot maatschappelijk probleem. Onderwijs zou ervoor moeten zorgen dat ieder kind gelijke kansen krijgt om te leren. Maar helaas maakt het nogal wat wie je ouders zijn (wat ze verdienen), of ze hoog opgeleid zijn of niet en in welke wijk je woont. Volgens mijn gast – hoogleraar Eddie Denessen – wordt kansenongelijkheid het meest zichtbaar bij overgangsmomenten in het onderwijs. Denk aan het schooladvies en de stap naar de middelbare school. Hoog tijd om hier eens uitgebreider bij stil te staan.

In deze aflevering staat onderwijs en gelijke kansen centraal. Wat is nodig om hier als land kansenongelijkheid terug te dringen? Welke impliciete opvattingen over onderwijs maken het complex om als school stappen te zetten? Wat zijn kansrijke aanknopingspunten uit onderzoek en praktijk? Volgens Denessen zal een bepaalde mate van ongelijkheid altijd blijven bestaan, maar is het de vraag wanneer we iets niet meer eerlijk vinden (en dus acceptabel). En dat is een complexe kwestie waar we zorgvuldig(er) over mogen nadenken als samenleving en bovenal binnen het onderwijs anno nu.

Nieuwsgierig naar artikelen of publicatie van Eddie Denessen? Hieronder vind een selectie!

Hoe kunnen scholen werken aan gelijke onderwijskansen?

Goed onderwijs bestaat niet!

Meer over de oratie van Eddie Denessen en het onderzoek naar onderwijs en gelijke kansen

Bekijk ons gesprek eens op YouTube!

Wat gebeurt er in ons brein als we leren?

10 november 2024 Filosofie en Verdieping, Persoonlijke en Professionele Ontwikkeling 0:49:48

In deze aflevering is Harold Bekkering te gast, hoogleraar cognitieve psychologie en verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen en mede-oprichter van het befaamde Donders instituut waarin interdisciplinair onderzoek wordt verricht naar hersenen, cognitie en gedrag. In deze podcast praten we uitgebreid over de werking van het menselijk brein en de relatie met leren. Wanneer er is sprake van ‘leren’ in ons brein? Hoe werkt deze mysterieuze grijze massa en welke rol spelen beloning en straf in de ontwikkeling van ons brein? Harold richt zich op menselijk leren vanuit de neurowetenschappen, robotica, kunstmatige intelligentie en de psychologie. Hierbij kijkt hij met name naar de sociale interacties, motivatie en de werking van ons geheugen.

Harold is co-auteur van het boek De lerende Mens en van een nieuw boek dat binnenkort gaat verschijnen onder de titel Breinkracht. Tijdens de podcast bespreken we een aantal hersenscans en foto’s. Scrol naar beneden en je kunt de plaatjes bekijken!

Bekijk ons gesprek eens op YouTube!

Is het tijd voor opvoedend onderwijs?

27 oktober 2024 Filosofie en Verdieping 1:09:15

Onze maatschappij wordt steeds individualistischer en dat is ook merkbaar in het onderwijs. Leren draait steeds meer om de leerling, zijn eigen interesse, ‘vorming’, nieuwsgierigheid en drijfveren. Denk bijvoorbeeld aan de grote aandacht voor motivatie en talent. Piet van der Ploeg is onderwijsfilosoof en omschrijft deze beweging als een vorm van ‘verzelving’. De vraag is echter wel of de consequenties van deze stille beweging goed is overdacht.

In deze podcast verkennen waar deze beweging zijn oorsprong in vindt, welke effecten het heeft op ons onderwijs en wat vraagt van de professionalisering van onderwijsprofessionals. Piet introduceert hiervoor een nieuwe term: opvoedend onderwijs. Wat is het verschil tussen indoctrinatie en onderwijs? Wat is het belang van kennis om te leren denken en jezelf te leren kennen? En hoe kunnen we de brug slaan tussen opvoeding en onderwijs? En ook burgerschap komt voorbij als thema!

Enkele bronnen die genoemd zijn in het gesprek:

Pedagogische inleidingen, theoretische pedagogiek

Wilna Meijer en filosofie: Onderwijs weer weten waarom

De artikelen van Piet van der Ploeg over burgerschap, onderwijs en filosofie zijn erg de moeite waard. Een overzicht hiervan vind je hier!

Bekijk ons gesprek eens op YouTube!