In deze tweede podcast over stripverhalen gaan Simon van der Veer en ik in gesprek met Asterix liefhebber Huib Ribbens. We verkennen welke leiderschapslessen er verborgen liggen in de avonturen van Asterix en Obelix. Zo ontdekken we dat de Heroix, de baas van het dorp misschien wel formeel de scepter zwaait, maar door de meeste dorpbewoners niet serieus wordt genomen. Ondanks zijn mooie schild, zwaard en dikke baard! Maar er zijn meer lessen verborgen in dit prachtige verhaal. Over hoe samenwerken gaat over elkaar talent durven benutten en hoe het hebben van een gezamenlijke vijand helpt als het erop aan komt. Luister nu naar een vrolijke podcast over het belang van gestandaardiseerde humor, vijanden, samenwerken en leiderschap!
Met Suzanne Verdonschot ga ik in gesprek over innovatie en leren in organisaties. En hoe je vanuit kleine stapjes en successen een grotere innovatie beweging kunt realiseren. Suzanne is actie-onderzoeker en ziet innovatie niet als een proces dat alleen plaatsvindt in een technische R&D afdeling. Het is juist onderdeel van het dagelijks werk! In deze Tjipcast verkennen we achterliggende opvattingen die innovatie in organisaties bepalen. En wanneer ze wel en niet werken. We bespreken hoe je innovatie kunt zien als beweging en op welke manier je dit praktisch kunt aanpakken. Met aansprekende voorbeelden uit supermarkten, een snoepjesfabriek en sportvakanties is dit een Tjipcast met handige tips voor je eigen werkpraktijk!
Tamara Onos is veiligheidskundige en gespecialiseerd in gevaarlijke stoffen. Dit jaar debuteerde ze als schrijver van de thriller Onder invloed. Een spannend verhaal over een vreemde verdrinkingszaak in het Gelders natuurgebied de Havikerwaard. In deze podcast ga ik met Tamara in gesprek over gevaarlijke stoffen, veiligheid en gedragsverandering. We praten onder andere over het omvangrijke Noord-Zuid lijn project in Amsterdam, over gamification (en haar spel ‘hundred ways to die at work), leren veranderen en het aanleren van nieuwe routines. Met tal van praktische voorbeelden en interessante reflecties op veiligheid in de bouw is dit een ‘must hear’ voor iedereen die zich bezighoudt met veiligheid, samenwerken, leren en duurzaamheid!
In deze Tjipcast ga ik in gesprek met organisatieadviseur Hans Vermaak. We verkennen waarom (en hoe) het komt dat veranderen juist werkt in de concrete dagelijkse werkpraktijk. We bespreken de effecten van ‘over ambitieuze’ plannen, teveel bemoeienis vanaf de zijlijn en de soms overdreven aandacht voor regels die in een lokale praktijk juist averechts werken. Aan de hand van praktijksituaties reflecteren we op de schaduwkant van grote verandertrajecten en zoeken we naar aanknopingspunten hoe kleine successen groter zijn te maken. Want als uitrollen niet werkt: wat kan je dan nog wel doen? We volgen daarin het motto van Hans: het meervoud van pilot is pilots! Luister of kijk naar een zeer boeiend en precies gesprek over het wel en niet werkbaar krijgen van veranderinitiatieven in organisaties.
Gaat ons onderwijs ten onder aan regels? Zijn we stiekem verslaafd geraakt aan prachtige onderwijsvisies die in de praktijk geen betekenis krijgen? Met Remko Keizerwaard ga ik in gesprek over wat voor soort leiderschap er nodig is om niet te verdwalen in dit type afspraken, vage teamdagen en onduidelijke visietrajecten. Hoe doorbreek je dat patroon? Hoe werk je als leider samen met je team en welke valkuilen kan je beter vermijden? En hoe komt het dat zoveel mooie ideeën stagneren wanneer er plannen, stuurgroepen en ontwikkelteams worden geformuleerd? Ondanks de vaak prachtige vergezichten en plannen, lijkt het wel alsof ons onderwijssysteem kickt op regeltjes, protocollen en structuren. Maar vernieuwing in combinatie met regels en controlemechanismen gaan niet goed samen. Hoe kicken we hier als onderwijsprofessional vanaf? Luister nu naar een nieuwe Tip van Tjip met onderwijsmanager Remko Keizerwaard!
In de afgelopen jaren zijn er grote verbeteringen in de bouw- en infrasector doorgevoerd wat betreft veiligheid en gezondheid. Denk aan harde maatregelen gericht op gevaarlijke stoffen, beschermingsmaatregelen en veilig werken. Daarnaast is er ook steeds meer aandacht voor preventie, gezondheid en bijbehorend veilig gedrag. Helaas is de bouw- en infra nog wel de dodelijkste sector in Nederland. Elk jaar gebeuren er ongelukken, soms helaas met dodelijke afloop. Daarnaast is het werk fysiek zwaar, waardoor het nodig om als professional extra belangrijk is bezig te zijn met duurzame inzetbaarheid, plezier, veiligheid en bijvoorbeeld herstel. De spannende vraag in de bouw en infrasector is of het mogelijk is sturing te geven aan het gedrag wat hierbij hoort. Je kunt verplichten of verleiden: maar zijn er andere manieren om naar gedragsverandering te kijken? Hierover ging ik in gesprek met Tjeerd Hobma, algemeen directeur van Volandis. Volandis is een kennis- en adviescentrum dat in het leven is geroepen voor werkgevers en werknemers. Is het volgens Tjeerd mogelijk sturing te geven aan gedrag of zijn er grenzen? En wat is de verantwoordelijkheid van werkgever en de werknemer zelf?
Twee weken geleden gaf ik een lezing over het boek We presteerden nog lang en gelukkkig: een sprookjesboek voor managers. I\\et boek verkennen Simon van der Veer en ik de belangrijkste verander- leiderschapslessen die verscholen liggen in eeuwenoude sprookjes. Wat kunnen we leren van Hans en Grietje, de Kleren van de Keizer of de school der Dieren? Luister nu naar een nieuwe Tip van Tjip en je bent binnen 14 minuten weer helemaal op de hoogte!
De afgelopen jaren is er in het onderwijs ruim aandacht voor 21st century skills zoals creativiteit, communicatie en bijvoorbeeld mediawijsheid. Dit gaat gepaard met een steeds ruimere opvatting over wat kennis (bij kinderen) nou precies is. Kennisoverdracht zou hiermee zelfs ouderwets zijn, omdat kinderen dit ‘sociaal construeren” met anderen. Kennis is hiermee vluchtiger en tijdelijker van aard. En de docent wordt meer een coach dan een ”overdrager van kennis’. In combinatie met geromantiseerde beelden over onderwijs zorgt dit volgens Erik Meester voor duidelijke problemen. Deze weeffout in ons onderwijs is een van de grotere oorzaken van de neergaande onderwijsresultaten in Nederland. Ook leidt het volgens Erik Meester tot kansenongelijkheid. Kinderen hebben dus juist recht op kennis! In deze Tjipcast onderbouwt Erik Meester dat in 2019 kennis belangrijker is dan ooit. Kennis is veel meer dan een stoffige boekenkast, maar de grondstof waarmee we leren, kijken, ontdekken en creëren. Dit vraagt onderwijzers en docenten met verstand van didactiek, pedagogiek en natuurlijk: kennis over het onderwerp in kwestie.
Erik Meester is docent en onderwijsontwikkelaar aan de Radboud Universiteit, opleiding Pedagogische Wetenschappen van Primair Onderwijs. Hij schreef onder andere met Sarah Bergsen en Paul Kirschner een inmiddels bekend pleidooi voor de herwaardering van kennis:
Tijdcodes (in dit geval is het gesprek opgedeeld in 6 grove onderdelen):
Subvraag #1: Wat bedoelen we eigenlijk met kennis (op school)?
Kennis als mentaal model, geen stoffige mentale boekenkast maar een grondstof voor denkwerk.
Voorbeeld PubQuiz (misvatting: ‘hier kan je eindelijk wat met al die nutteloze feitenkennis’)
Voorbeeld autorijden (‘kennis en vaardigheden zijn onlosmakelijk verbonden’)
Voorbeeld sociale conventies c.q. mores (‘ik ken je nauwelijks Tjip, en toch zitten we hier nu’)
Zelfs je ‘geweten’ en je ‘intuïtie’ worden sterk beïnvloed door wat je weet, ook al zijn veel mensen zich daar niet van bewust
Mag ik nog iets verder gaan? Je kennis is zelfs zeer bepalend voor wat (onbewust) je aandacht trekt en hoe je de wereld waarneemt.
Subvraag #2: Kennis als sociaal construct, het idee van het sociaal constructivisme is erg populair in o.a. de onderwijswereld. Hoe zou dat komen?
Het sociaalconstructivisme appelleert aan de dominante (onderbewuste) romantische opvattingen over leren – Er ligt veel nadruk op zelf ontdekken, levensechte situaties, aansluiten bij de belevingswereld van kinderen – Deze kennistheorie c.q. epistemologie is echter niet zomaar door te vertalen naar didactische uitgangspunten
Voorbeeld ‘Tussen kunst en kitsch’ (‘experts leren anders dan beginners’)
Voorbeeld van onderzoek doen. Denk bijvoorbeeld na over betekenisvolle variabelen? Zie ook deze link:
Subvraag #3: Toch zijn er mensen die stellen dat kennis er niet meer zo toe doet vandaag de dag. Het zou meer gaan om het kunnen zoeken van informatie, kunnen samenwerken en experimenteren. Hoe kijk jij daarnaar?
Dat is dus eigenlijk een naïeve, en zo niet een elitaire opvatting, kennis is juist macht
Als een ander (veel) meer weet dan jij maakt dat je kwetsbaar (‘ze kunnen je alles wijsmaken, denk aan FAKE NEWS of foodblogs’)
Voorbeeld holle retoriek tech bedrijven (‘zij en hun kinderen hebben allen het beste onderwijs genoten’)
Uitleg werkgeheugen en langetermijngeheugen (‘hoe meer je weet, hoe meer je kan leren’)
Concluderend: het informatief en strategisch gebruik van internet is geen generieke vaardigheid (‘dit is een essentieel inzicht!!!’)
Het vereist dat je goed kan lezen, schrijven en rekenen, en veel algemene kennis hebt, daarmee het doel van het funderend onderwijs. Zie ook deze link.
Subvraag #4: Het gaat in het onderwijs veel over creativiteit, innovatie en anders denken. Dat kennis dus ‘zomaar’ kan ontstaan.
Ik sprak met kunstenaar Barthel Brussee over een omgekeerd uitgangspunt: kennis leidt tot creativiteit. En dus niet andersom. Je hebt kennis nodig van penselen, licht, verf en compositie om te kunnen schilderen. Uit niets ontstaat veelal niet veel.
Hoe kijk jij hiertegen aan in het licht van onderwijs?
Creativiteit of kritisch denken berust voor het grootste deel, net als informatie zoeken op internet, op kennis
Voorbeeld Mondriaan, Picasso en Rafael Nadal – Voorbeeld van Shakespeare i.r.t. Griekse mythologie en Tolkien i.r.t. Noorse mythologie
Creativiteit is een een onderbewust en autonoom proces, waarom zou je dat dan onderwijzen?
Als je het ziet als ‘neiging’ zou je die neiging positief kunnen bekrachtigen (‘iedereen vragen stellen maar niet iedereen doet dat’)
Echte innovaties en creatieve ideeën komen voort uit jaren hard werk en niet uit gezellige brainstormsessies met mooi gekleurde post-its
We moeten onze leerlingen de cumulatief opgebouwde basiskennis overdragen zodat zij hiertoe in staat zijn (‘dit is overigens ook het onderscheidende vermogen van ons als soort’). Zie deze link.
Subvraag #5: Als je inderdaad kennisoverdracht (weer) in het hart van ons onderwijs wilt plaatsen, wat vraagt dit van een docent of leerkracht?
Dat docenten of leerkrachten zelf ook heel goed weten waar het inhoudelijk over gaat, en dat ze die kennis, het liefst met veel passie en interactie, goed kunnen overbrengen.
Als je het aan vakinhoudelijke kennis ontbreekt is het gemakkelijk om leerlingen het zelf te laten uitzoeken, dan hoef je alleen maar een beetje te ‘coachen’
Dat is een mogelijke verklaring voor de populariteit van ‘onderzoekend leren’ waarbij leerlingen meer zelf geacht worden om leervragen te stellen. Zie deze link.
Subvraag #6: Wat is er mis met het idee dat leerlingen zelf meer bepalen wat ze willen leren?
Veel meer dan je wellicht zou denken. Ten eerste zijn kinderen uit bevoordeelde milieus hier veel beter toe in staat, dat veroorzaakt dus meer sociale stratificatie
Ten tweede kan je beargumenteren dat sommige kennis meer waard is dan andere kennis (in termen van cognitief voordeel / maatschappelijke relevantie) – Eén benadering is dat je wilt dat leerlingen uiteindelijk goed in staat zijn een kwaliteitskrant te lezen. Daarvoor heb je een rijke woordenschat en veel algemene kennis nodig. – Als je daar geen coherent en cumulatief leerplan (lees: curriculum) voor ontwerpt dan kunnen er grote hiaten in deze kennis ontstaan en daar kunnen (m.n. zwakke) leerlingen veel last van krijgen
Voorbeeld over hoe je eigen leervragen wél zou kunnen positioneren – Uitgangspunt is dat het curriculum moet worden gebaseerd op kennis, en niet generieke vaardigheden, want die bestaan niet (zoals nu gebeurt bij curriculum.nu). Zie bijvoorbeeld deze link.
Subvraag #7: Kennis is ook een zeer actueel thema in de onderwijskunde. Wat is betrouwbare kennis om tot een goede les te komen, een instructie te geven of te werken met een groep kinderen. Zie je hier een parallel zoekproces?
We zijn sinds Piaget en Vygotski veel meer te weten te komen over bv. ontwikkelingspsychologie, de cognitieve psychologie en effectieve leer- of instructiestrategieën – Toch zie je in de onderwijssector dat niet iedereen deze nieuwe kennis tot zich heeft genomen (of willen/kunnen nemen).
Hierin ligt natuurlijk ook een belangrijke rol voor de lerarenopleidingen, die nog altijd vaak op sociaal constructivistische leest zijn geschoeid en deze inzichten vaak nog niet hebben opgenomen in hun curriculum (onderzoek Tim Surma). Maar eigenlijk vind ik dat er ook een verantwoordelijkheid ligt bij leraren en schoolleiders zelf.
Als leraren en schoolleiders zelf meer erkenning krijgen voor de complexiteit van hun beroep, en de keuzes die zij hierin maken beter gaan onderbouwen, krijgt de sector denk ik ook veel meer aanzien.
Subvraag #8: Dus terug naar hoe het vroeger allemaal was?
Nee! Zeker niet! Wat ik vind, is dat we het kind niet met het badwater moeten wegspoelen – Dus behouden wat goed is maar ook continu kijken naar vernieuwingen die zich elders al bewezen hebben – Er is zo ontzettend veel bekend over hoe het onderwijs effectiever, efficiënter en bevredigender zou kunnen worden vormgegeven, laten we die kennis gebruiken om in onze eigen context mee te experimenteren! – Dat is kansrijker dan elke keer het wiel opnieuw te moeten uitvinden. Antwoord hoofdvraag: kennis is in de informatiesamenleving van de 21ste eeuw juist belangrijker dan ooit!
Remko Keizerwaard werkt al zijn hele werkende leven in het onderwijs. Als leerling kok, als docent, praktijkbegeleider en later als onderwijsmanager in verschillende functies. Nu is hij enkele jaren interim-manager en komt hij in allerlei scholen. We blikken terug op zijn loopbaan en identificeren zijn belangrijkste leiderschapslessen. Welke tips heeft hij voor beginnende managers in het onderwijs? Nieuwsgierig naar meer? Op 30 oktober organiseer ik samen met Remko Keizerwaard een studiedag voor onderwijsleiders. In 1 dag behandelen we alle relevante managementmodellen die er vandaag de dag toe doen. Interesse? Check deze link.
Simon van der Veer en ik schreven enkele jaren geleden het sprookjesboek voor managers: We presteerden nog lang en gelukkig. Eigenlijk puur en alleen vanuit onze fascinatie en interesse in sprookjesverhalen, de lessen die erin verscholen liggen en de link met ons werkende leven. In de aankomende maanden willen we de relatie verkennen tussen stripverhalen en werken in organisaties. Welke leiderschapslessen liggen hierin verscholen? Wat kunnen we leren van Lucky Luke, Prins Valliant of Kuifje? Luister nu naar de eerste ‘strip van Tjip’ waar we samen een eerste shortlist samenstellen van ‘geweldige stripfiguren’!
bekijk op YouTube
