Filosofie en Verdieping

Kennis – Verlichting – Democratie – Burgerschap – Literatuur – Klassieke oudheid – Ethiek – Normen en waarden – Moraal – Autonomie – Zelfstandigheid – Verwondering – Duurzaamheid – Natuur – Geloof – Religie – Ik – Samen – Maatschappij

Is Jesse beter dan Thierry? Burgerschapsonderwijs is gevaarlijk. Tjipcast 082 met Marcel Schmeier

13 juli 2020 Didactiek en Pedagogiek, Filosofie en Verdieping, Leiderschap en Verandermanagement 00:23:46

De politiek bemoeit zich steeds meer met de waarden en normen die scholen zouden moeten uitdragen. Sinds 2006 moeten scholen in zogenoemde burgerschapslessen verplicht aandacht besteden aan waarden zoals vrijheid, gelijkwaardigheid en tolerantie. Minister Arie Slob (Onderwijs, ChristenUnie) scherpte de eisen onlangs verder aan. Wij vinden het een gevaarlijk idee wanneer de overheid zich gaat bemoeien welke waarden dat moeten zijn voor kinderen. Burgerschapskunde geeft daarnaast politici, activisten, lobbyclubs, zedenpredikers en belangenbehartigers toegang tot de meningsvorming van beïnvloedbare jonge mensen. In een democratie wordt kennis onderwezen zodat kinderen zelf leren denken. Ik schreef hier samen met Marcel Schmeier een opiniestuk over dat vorige week verscheen op de NRC Handelsblad onderwijsblog. In deze podcast bespreek ik samen met Marcel Schmeier de reacties die het stuk opriep. We verkennen welke tegenargumenten wel of geen hout snijden en kijken vooruit naar de belangrijkste vervolgvragen over burgerschap. Is onze samenleving gebaat bij de politisering van het onderwijscurriculum? Klopt het dat ons onderwijs zich meer en meer op waarden richt en kennis links laat liggen of is dit een schijnbare tegenstelling? En waar komt deze ‘burgerschapsbeweging’ eigenlijk vandaan? Voorafgaand aan het gesprek lees ik de volledige blog voor. Reacties zijn welkom.

Wat doet een organisatie met mensen? Tjipcast 070 met Mieke Moor

5 april 2020 Filosofie en Verdieping, Leiderschap en Verandermanagement, Samenwerken en Teamleren 0:46:35

Mieke Moor is filosoof en kijkt op een unieke manier naar mensen in organisaties. Ze bestudeert interactiepatronen, (impliciete) normen over professionaliteit en de rol die management speelt in ons tijdgewricht. Maar ze doet nog iets anders wat heel erg de moeite waard is: ze analyseert en bestudeert hoe bestaande managementliteratuur ‘schrijft’ en redeneert over mensen die in organisaties werken en leven. Hierdoor ontstaat een soort nieuwe studie over taal, ‘waarheid’, kennis en opvattingen over vooruitgang en samenwerking. Mieke doet dit op een onconventionele manier. Zo liep ze een jaar lang ‘mee’ in het Radboud UMC. Ze schreef er een boek over, wat bijna als een dagboek leest. Luister nu naar een geheel nieuw gesprek over wat denken, werken, leven en leren met mijn gast Mieke Moor in Tjipcast nummer 070!

Gemaakt door: Loko Cartoons

Boeken van Mieke Moor:

Wat is de toekomst van ons hoger onderwijs? Tjipcast 064 met Ad Verbrugge

28 februari 2020 Didactiek en Pedagogiek, Filosofie en Verdieping 46:01

Hoe kunnen we als samenleving onderwijs de waardering geven die het verdient? En waarom investeren we als land meer in het einde van iemands leven, dan aan het begin? Spannende vragen die Ad Verbrugge – filosoof en voorzitter van Beter Onderwijs Nederland – in directe relatie brengt met de staat van ons huidige hoger onderwijs. En er zijn best wat onderwerpen in het hoger onderwijs die aandacht vragen. Zo is op steeds meer hogescholen en universiteiten de voertaal Engels. En in toenemende mate staat er druk op kleine studies en opleidingen, die niet genoeg ‘rendabel zijn’. De marktwerking dringt ook door in de toetsen en examens. Multiple choice, digitaal, open boek tentamen of uitgebreide reflectieverslagen hebben de voorkeur. Met strenge exameneisen die veelal niets met de inhoud te maken hebben. Maar worden studenten hier beter van? En is het überhaupt wel zo’n goed idee volledig mee te gaan in dit marktdenken? Is Nederlands als taal echt ‘voorbij’? Moet alles in het Engels? En welk effect heeft het op de kwaliteit van ons onderwijs? Volgens Ad Verbrugge staan we onvoldoende stil bij wat de verengelsing doet met doceren, denken, leren en discussiëren. Het is goed te doen voor buitenlandse studenten, maar leiden we hiermee ook Nederlandse toponderzoekers op? Breder beschouwd: Wat doet internationalisering en een sterke externe (marktgerichte) blik met docenten, wetenschappers en studenten? Wat inmiddels wel duidelijk begint te worden is dat de schrijf- en leesvaardigheid van veel studenten slechter wordt. Liever werken we met moderne digitale opdrachten, online portfolio’s en multiple choice toetsing. Maar wat deze vorm van onderwijs met leren beargumenteren, lange stukken tekst kunnen analyseren en bijvoorbeeld een essay of scriptie schrijven is twijfelachtig. Volgens Ad Verbrugge is het hoog tijd dat hogescholen en universiteiten zich openlijker uitspreken over de kwaliteit van onderwijs. En dus weerstand durven bieden tegen digitalisering, internationalisering en totale marktwerking. Inderdaad, er zijn steeds meer studenten. En ja, dat zet druk op de tijd die er is. Is dit echter een vrijbrief om schrijfopdrachten, dialoog, discussie en verdieping te vermijden? Maar, als we dit willen aanpakken, waar beginnen we dan? Deze podcast is opgenomen in aanloop naar het congres toetsen en examineren in het hoger onderwijs waar Ad Verbrugge gastspreker is.

Enkele publicaties van Ad Verbrugge die de moeite waard zijn om te lezen:

Wat kan de mens leren over zichzelf aan de hand van Das Wohltemperierte Klavier van J.S. Bach? Tjipcast 054 met Jos Kessels

26 januari 2020 Filosofie en Verdieping 46:11

Wat is de relatie tussen muziek en taal? Wat gebeurt er met je als je een mooie melodie of muziekstuk hoort? En is het zelfs mogelijk te reflecteren op wie je bent aan de hand van muziek? Over deze vragen sprak ik met filosoof Jos Kessels. Muziek raakt de mens op een hele unieke en niet te vergelijken manier. Je komt soms in een andere wereld terecht, waar je de tijd vergeet, ontroerd raakt, blij wordt of juist weemoedig. Hoe komt dat eigenlijk? Jos Kessels schreef hier een boek over aan de hand van zijn liefde voor Das Wohltemperierte Klavier gecomponeerd door J.S. Bach. Muziek leert ons heel veel over wie we zijn. Maar het vraagt wel om te durven luisteren. Naar de muziek en jezelf. Volgens Jos zit de kern van iemands persoonlijke ontwikkeling in de momenten dat hij of zij geraakt wordt, dat er een bres in je geslagen wordt, dat er een appèl wordt gedaan. In zijn boek beschrijft hij een groot aantal voorbeelden daarvan. Die geraaktheid kan zitten in de liefde, in positieve ervaringen (kunst, schoonheid), maar ook in de omgang met het negatieve. Tjipcast 054 wordt afgewisseld met pianomuziek gespeeld door Marcel Worms.

Cartoon gemaakt door Lodewijk van www.lokocartoons.nl

Boeken op tafel

Bestaat God? Tjipcast 051 met Emanuel Rutten

12 januari 2020 Filosofie en Verdieping

Kun je bestaan van God bewijzen? En hoe gaat moderne rationaliteit en wetenschap gepaard met geloof? Daarover sprak ik met filosoof, wetenschapper en schrijver Emanuel Rutten. Emanuel verzet zich tegen het idee dat geloven in God filosofisch ‘onzin’ zou zijn. En hij bedacht een nieuw argument voor het bestaan van God. Het zogeheten ‘modaal epistemische Godsargument’. Uitgangspunt is dat als de waarheid van een uitspraak onmogelijk te weten is, die uitspraak onwaar moet zijn. Dat wordt gepaard aan de stelling dat het onmogelijk te weten is dat God niet bestaat. Dat moet dus onwaar zijn, dus bestaat God. In deze Tjipcast ga ik uitgebreid met Emanuel in gesprek over zijn filosofische inzichten. Vooral interessant vind ik zijn aanpak en denkredeneringen. Met vlijmscherpe precisie en met heldere taal daagt Emanuel uit om onze vaak impliciete opvattingen en ‘logische’ argumenten aan een kritisch denkproces te onderwerpen. Juist dat proces is volgens hem een vorm van ‘ultra verlichting’. En dat is vandaag de dag niet onbelangrijk! Veel luisterplezier!

Boeken die op tafel liggen:

Wat is de relatie tussen een levenlang leren en democratie? Tjipcast 046 met Joseph Kessels

16 december 2019 Didactiek en Pedagogiek, Filosofie en Verdieping, Leiderschap en Verandermanagement 1:14:37

In 2018 verscheen het filosofieboek Denken in Organisaties, pleidooi voor een nieuwe Verlichting. In dit boek verken ik samen met Joseph Kessels de invloed van de economie op onze opvattingen over leren, samenwerken, duurzaamheid en innovatie. Is economische groei een resultaat van een krachtige samenleving of is het een dogmatische norm geworden? In deze podcast verkennen we welke effecten dit economisch denken heeft op leren en ons onderwijs. Bij het beantwoorden van deze vraag grijpen we terug op de belangrijkste filosofen uit de Verlichtingsperiode. Een filosofisch tijdperk waar zelfstandigheid, autonomie, vrijheid, vertrouwen in wetenschap en kritisch durven denken voor het eerst in het hart van een samenleving werden geplaatst. In deze podcast bouwen we voort op deze ‘lichtbakens’. We verkennen wat de relatie is tussen een levenlang leren en democratie. En hoe onderwijs hierin een rol kan spelen. Joseph presenteert bovendien een constructieve routekaart hoe hieraan te werken; als individu, samenleving, school en organisatie.

Boeken die op tafel liggen:

Thema’s die voorbijkomen in deze podcast:

  • Verlichtingsfilosofie in een notendop
  • Belangrijkste lichtbakens uit de Verlichting
  • Belang van een levenlang leren
  • Huidige onderwijsuitdagingen en perspectieven hierop vanuit de Verlichting
  • Democratie in het onderwijs: realistisch of fabeltje?
  • Weg vooruit

Wat is de invloed van management op ons werk, leven en democratie? Tjipcast 042 met Marjolein Quené

2 december 2019 Filosofie en Verdieping, Leiderschap en Verandermanagement, Samenwerken en Teamleren 43:17

Management is niet meer weg te denken uit onze samenleving. Ook al is het relatief jong verschijnsel, er zijn nog maar weinig plekken in ons werk en leven die niet worden gemanaged. De natuur, de zorg, de school van onze kinderen, de rechtspraak: op al deze plekken zijn er managers die coördineren, faciliteren, sturen, doelen bepalen en monitoren. Historicus en bedrijfskundige Marjolein Quené schreef er een boek over: Voorbij de managementmaatschappij. De invloed van management op werk, democratie en vrijheid. Ik sprak met haar over de kenmerken van onze managementmaatschappij: over producten in plaats van diensten, eenzijdige relaties, gebrek aan wederkerigheid, vertrouwen, focus op winstmaximalisatie en continue economische druk. Hoe het komt dat management zo’n grote invloed op ons leven heeft? Er is immers ook kritiek op al dit management denken en doen. Kan het ook anders? Is het mogelijk met minder management toch een prettige en aantrekkelijke samenleving op te bouwen? En hoe doen we dat dan als samenleving?

www.lokocartoons.nl

Boek van Marjolein Quené:

Thema’s die voorbijkomen in deze podcast:

  • Introductie van de manager in ons werk
  • Omgekeerd denken
  • Focus op eenzijdige waardecreatie
  • Van dienst naar product denken
  • De middenmanager
  • Invloed op onze samenleving
  • Invloed op ons politiek stelsel
  • Milieuproblematiek en de noodzaak om het anders te doen
  • Hannah Arendt en het belang om te denken (en te praten)
  • Blik vooruit: hoe nu verder?

Bestaat het menselijk kwaad? Tjipcast 021 met Klaas Rozemond

19 augustus 2019 Filosofie en Verdieping 1:13:16

Bestaat er zoiets als het menselijk kwaad? Kunnen we ‘het kwaad’ definiëren door het te herleiden naar menselijke intenties, gedragingen en normen? Over deze spannende vraag ga ik in gesprek met filosoof en rechter Klaas Rozemond. Hij werkt momenteel aan een boek over het kwaad en grijpt terug op het strafproces van Adolf Eichmann na de Tweede Wereldoorlog. Klaas daagt ons uit zelf na te durven denken over wat het kwaad is. Hoe oordelen we als mens over ‘het kwaad’? Wat is de rol van moraliteit en geweten? Bij een moordenaar of inbreker is dit al ingewikkeld, maar hoe zit dit bij het ontkennen van bijvoorbeeld de opwarming van de aarde? Immers, dit heeft ook onherstelbaar leed tot gevolg. Is het kwaad in staat van gedaante te wisselen? Kijk of luister nu naar een zeer spannend gesprek over de duistere kant van de mens.

Deze cartoon is gemaakt door Lodewijk van www.lokocartoons.nl

Boeken van Klaas Rozemond

Tijdcodes

  • 01.00 Introductie van het kwaad
  • 03.30 Het proces van Eichmann, introductie
  • 07.00 Laatste woorden van Adolf Eichmann
  • 10.00 Hannah Arendt over Eichmann, over bevelen, tegen bevelen ingaan en gehoorzaamheid
  • 11.00 Het bevel van je meerdere
  • 14.00 Deportaties van de Joden, Eichmann als logistiek genius, die soms toch bewust tegen afspraken inging (rol van geweten)
  • 18.00 Het klassieke kwaad, je weet wat het recht is, wat de moraal is en je besluit er tegenin te gaan uit eigen belang
  • 22.00 Harry Mulisch over het Eichmann proces
  • 25.00 Ontkennen, bekennen en de realisatie van straf en sociale normen
  • 30.00 Emotieloos, verschrikkingen plegen zonder geraakt te worden, maar Eichmann was geen ‘enge man’
  • 35.00 Juridische discussies over het kwaad
  • 37.00 Ontmenselijking van mensen, kenmerk van het kwaad
  • 45.00 Politiek systeem waarin het kwaad kan gedijen, voorbeeld van WO2
  • 50.00 Moreel oordeel, erger willen voorkomen, maar wat is erger dan genocide?
  • 55.00 Dubbel bewustzijn (erkenning van eigen misdadigheid)
  • 01.00 Machtsovername
  • 01.03 De mens als het kwaad in de 21ste eeuw
  • 01.07 Bewust liegen over het klimaat, voorbeeld van Baudet en het ‘nieuwe kwaad’
  • 01.10 Machteloos en jezelf ontslaan van je plicht om te handelen en te denken
  • 01.11 Hoopvol perspectief tegen het kwaad anno nu?

Zomertip! Kunnen we nog wel niets doen? Tjipcast 015 met Derk van der Pol

8 juli 2019 Filosofie en Verdieping 46:13

Niets doen is niet makkelijk. Probeer het maar eens. Maar soms is niets doen wel heel fijn, bijvoorbeeld op vakantie of als je ineens geconfronteerd wordt met ‘wachttijd”. En nietsdoen leidt vaak ook tot mooie nieuwe inzichten en ideeën! Mediteren is eigenlijk ook een vorm van georganiseerd niets doen. Waarom zijn zoveel mensen hier fan van? En is onze samenleving nog wel ingericht om niets te doen? Is niets doen nog wel in de mode? Luister of kijk nu naar een onconventioneel gesprek over lummelen, rommelen en uit het raam kijken. Een heerlijke opmaat naar de zomervakantie!

Cartoon is gemaakt door www.Lokocartoons.nl

Speakersnotes

Tijdcodes

  • 01.00 Het probleem van niets doen en wat we dan al gauw gaan denken
  • 04.00 Ik zit hier weer niets te doen, voorbeeld uit Afrika
  • 07.00 De telefoon
  • 10.00 Stilte
  • 12.30 Rust en weer doorgaan
  • 14.00 Doelen, zijn ze van jezelf of van anderen?
  • 15.50 Worden we slim van niets doen?
  • 18.00 Creativiteit en tijdverspilling
  • 22.00 Puzzelen en zoeken naar antwoorden
  • 22.40 Jeukwoord van het jaar: de essentie
  • 25.30 1 minuut stilte
  • 27.30 Opa van Derk, keek altijd op de klok
  • 30.00 Doe ik het goed?
  • 32.45 De meditatie app, werkt het?
  • 36.00 Praktijkvoorbeeld van kennisdelen
  • 37.00 Er gebeurt meer dan je denkt in het nietsdoen
  • 39.00 Ritme en structuur die ruimte geeft
  • 40.00 Lunchtijd op school
  • 43.00 Opdracht met de rozijn
  • 44.50 Ogen openzetten voor toeval

Ons onderwijs vormt niet, maar vervormt. Tijd om anders te durven kijken naar ons onderwijssysteem. Tjipcast 011 met Jan Bransen

17 juni 2019 Didactiek en Pedagogiek, Filosofie en Verdieping 1:06:15

Het onderwijs vormt niet, het vervormt. Doordat het uitgaat van verkeerde aannames en ideeën. Hier begint hoogleraar Jan Bransen zijn kritisch betoog om anders te durven kijken naar onderwijs, leren en ontwikkeling. Want leren is veel meer dan een toets of examen halen. Reflectie en onderzoek doen naar wie je bent als mens, wat je drijft en motiveert is minstens zo waardevol! Maar deze activiteiten vragen ruimte, aandacht en begeleiding en zijn bovendien niet zo makkelijk ’te meten’. In deze Tjipcast spreek ik uitgebreid met Jan Bransen over zijn nieuwe boek ‘Gevormd, of vervormd? Pleidooi voor ander onderwijs’. Een buitengewoon spannend gesprek over de rol van kennis, experimenteren en het belang van motivatie en ‘zin in leren’. Want uiteindelijk is leren veel meer dan de spiegel van een helder gegeven instructie. Durven we nog wel zo naar ons onderwijs te kijken?

Speakersnotes

Tijdcodes

  • 0.30 Filosofie en onderwijs, zo’n gekke combinatie is het niet
  • 1.00 De analyse van de taal
  • 3.00 Waarom dit boek? Menselijk gedrag, ontwikkelen en vormen en dus ‘iets’ met onderwijs
  • 3.30 Eerder boek over gezond verstand
  • 4.00 Kritische reflectie: willen studenten nog wel studeren? Of willen ze tentamens halen? Hoe is dat zo gekomen?
  • 5.00 Calculerend leren versus het hebben van een doel
  • 8.00 De onderbouw
  • 9.40 Leeropbrengsten en leerdoelen, wat is het verschil?
  • 13.00 Gedragsontwikkeling, de weg naar het leerdoel toe (maar kan dat wel?)
  • 17.00 Zelfvertrouwen en jezelf leren beheersen, hoe ontwikkel je dat? Dit is ook onderdeel van ‘lid worden van onze taalgemeenschap’
  • 20.00 Vragen die ons denken stimuleren, ook al is er geen pasklaar antwoord
  • 23.00 De hoog – laag metafoor van onderwijs
  • 23.40 Leren zien als de spiegel van instructie, waar is dan de wil en motivatie?
  • 29.00 Toets na toets
  • 31.30 Agora onderwijs en andere varianten zoals het Vathorst college
  • 37.00 Biologie van het leren
  • 42.00 Naïef idee om te denken dat je kinderen MOET bezighouden
  • 44.00 Leren van de ervaring, dat is veel meer dan alleen de expliciete instructie
  • 45.00 Moet het onderwijs nog wel summatief toetsen (examen wel of niet slagen)?
  • 51.00 Het belang van vragen stellen, onderzoek doen en ‘doorleren’
  • 55.00 De inrichting van de school en het belang van ‘de wil tot leren’
  • 58.00 Circus om school heen, verbeteren van overgangen tussen niveaus
  • 59.00 De universiteit als fabriek
  • 1.01 Onderzoek doen: vragen in een ruimte je weg proberen te vinden, het belang van houding en attitude (in plaats van het bouwen aan een evidence based model van de werkelijkheid)
  • 1.03 Context neutrale kennis?
  • 1.04 Je verstand durven gebruiken!