Hoe kunnen we als samenleving onderwijs de waardering geven die het verdient? En waarom investeren we als land meer in het einde van iemands leven, dan aan het begin? Spannende vragen die Ad Verbrugge – filosoof en voorzitter van Beter Onderwijs Nederland – in directe relatie brengt met de staat van ons huidige hoger onderwijs. En er zijn best wat onderwerpen in het hoger onderwijs die aandacht vragen. Zo is op steeds meer hogescholen en universiteiten de voertaal Engels. En in toenemende mate staat er druk op kleine studies en opleidingen, die niet genoeg ‘rendabel zijn’. De marktwerking dringt ook door in de toetsen en examens. Multiple choice, digitaal, open boek tentamen of uitgebreide reflectieverslagen hebben de voorkeur. Met strenge exameneisen die veelal niets met de inhoud te maken hebben. Maar worden studenten hier beter van? En is het überhaupt wel zo’n goed idee volledig mee te gaan in dit marktdenken? Is Nederlands als taal echt ‘voorbij’? Moet alles in het Engels? En welk effect heeft het op de kwaliteit van ons onderwijs? Volgens Ad Verbrugge staan we onvoldoende stil bij wat de verengelsing doet met doceren, denken, leren en discussiëren. Het is goed te doen voor buitenlandse studenten, maar leiden we hiermee ook Nederlandse toponderzoekers op? Breder beschouwd: Wat doet internationalisering en een sterke externe (marktgerichte) blik met docenten, wetenschappers en studenten? Wat inmiddels wel duidelijk begint te worden is dat de schrijf- en leesvaardigheid van veel studenten slechter wordt. Liever werken we met moderne digitale opdrachten, online portfolio’s en multiple choice toetsing. Maar wat deze vorm van onderwijs met leren beargumenteren, lange stukken tekst kunnen analyseren en bijvoorbeeld een essay of scriptie schrijven is twijfelachtig. Volgens Ad Verbrugge is het hoog tijd dat hogescholen en universiteiten zich openlijker uitspreken over de kwaliteit van onderwijs. En dus weerstand durven bieden tegen digitalisering, internationalisering en totale marktwerking. Inderdaad, er zijn steeds meer studenten. En ja, dat zet druk op de tijd die er is. Is dit echter een vrijbrief om schrijfopdrachten, dialoog, discussie en verdieping te vermijden? Maar, als we dit willen aanpakken, waar beginnen we dan? Deze podcast is opgenomen in aanloop naar het congres toetsen en examineren in het hoger onderwijs waar Ad Verbrugge gastspreker is.
Enkele publicaties van Ad Verbrugge die de moeite waard zijn om te lezen:
In deze derde dialoogbijeenkomst zijn we in Utrecht en verkennen we hoe onze samenleving een leven lang ontwikkelen kan ondersteunen. En wat hier voor nodig is. We brengen verschillende dilemma’s en vraagstukken die hieraan ten grondslag liggen in kaart. En we bespreken succesvolle lokale en landelijke strategieën samenwerkingsverbanden. Daarnaast leggen we de relatie met een sterke vroege start, met het basis- en voortgezet onderwijs en de rol van docenten en leerkrachten. Ook impliciete opvattingen over leren, ontwikkelen en werken komen aan bod. Is een leven lang leren voor iedereen een aantrekkelijk perspectief? Aan tafel zitten Erik Stam (hoogleraar strategie, organisatie en ondernemerschap), Rob Mudde (vice rector magnificus in het college van bestuur TU Delft) en Henk Hagort (voorzitter van het college van bestuur van Hogeschool Windesheim). Om ons heen zitten ongeveer 60 gasten. Dit zijn docenten, bestuurders, leerkrachten en ondernemers. Via de toekomst van ons onderwijs volgt nog een uitgebreide schriftelijke uitwerking.
Succesvolle scholen omarmen een praktische verbetercultuur. En een verbetercultuur bereik je door elke dag een beetje beter te willen. En eigenlijk vooral ’te doen’. Daar hoef je niet uren voor te vergaderen of een nieuwe onderwijsstrategie voor te ontwikkelen. Je bereikt het door problemen aan te pakken, als team slim te overleggen en feedback snel en adequaat op te pakken. Klinkt simpel, is vaak nog erg uitdagend. Over de kenmerken van de leerKRACHT aanpak praat ik met oprichter Jaap Versfelt. Wat ooit begon met een groep vrijwilligers is inmiddels een serieuze organisatie met een aanpak die nu gebruikt wordt door 896 scholen in het basisonderwijs, middelbaar en beroepsonderwijs in heel Nederland. Werken aan een professionele cultuur creëren doe je niet zomaar, het vraagt een simpele en ondersteunende structuur. Iets wat gek genoeg vaak ontbreekt op een school. Stichting leerKracht werkt met vier bouwstenen: een verbeterbord, gezamenlijk lesontwerp, lesbezoek en de stem van de leerling. Luister mee naar hoe je praktisch en no-nonsense aan de slag kunt gaan met verbeteren in de praktijk!
Cartoon gemaakt door Lodewijk van www.lokocartoons.nl
Links, bronnen en websites
De feedback app die is ontwikkeld met leerling- en lerarenvakbonden en gratis voor Nederlandse leraren beschikbaar is vind je hier.
Vorige week vond de presentatie plaats van het discussiestuk ‘De toekomst van ons onderwijs’. Deze notitie is geschreven door een grote groep onderwijsorganisaties met als doel de politiek te beïnvloeden om stappen te zetten om het onderwijs te verbeteren en te vernieuwen. Samen met Ivar Troost was ik hierbij aanwezig. Inmiddels is de website online, kreeg de inhoud van het stuk veel aandacht en staan er regionale bijeenkomsten ingepland om over de thema’s in gesprek te gaan. Ivar en ik zullen dit proces begeleiden en hier podcasts over maken. Kortom: Tijd voor een snelle update!
Tjip en Ivar zijn op weg naar Dudok Den Haag voor de kick-off van een nieuwe maatschappelijke discussie over de toekomst van ons onderwijs
Een brede coalitie van vertegenwoordigers van leerlingen, studenten, docenten, onderwijsondersteuners, schoolleiders, onderwijsbesturen en kinderopvangorganisaties stelt dat er veel goed gaat in het onderwijs, maar dat het systeem uit zijn voegen barst. Daarom is er groot onderhoud nodig aan het onderwijs.
Over de komende maanden gaan we in discussie met allerlei partijen in het onderwijs, om tot de kern van de zaak te komen. Deze sessies zijn openbaar, dus kijk op de website van Toekomst van Ons Onderwijs voor meer details over hoe jij ook je stem kan laten horen.
Het groter wordende lerarentekort, de PISA scores, stakingen, curriculum.nu, minder uitval in het MBO en mooie innovatieve vormen van hybride leren in het HBO: 2019 was een bewogen onderwijsjaar. Naast de urgente vraagstukken zijn er ook mooie successen te vieren in onderwijsland. Met Peter Loonen en Remko Keizerwaard blikken we terug op 2019. We bespreken de belangrijkste onderwijsontwikkelingen en kijken zo voorzichtig vooruit naar 2020.
De afgelopen jaren is er in het onderwijs ruim aandacht voor 21st century skills zoals creativiteit, communicatie en bijvoorbeeld mediawijsheid. Dit gaat gepaard met een steeds ruimere opvatting over wat kennis (bij kinderen) nou precies is. Kennisoverdracht zou hiermee zelfs ouderwets zijn, omdat kinderen dit ‘sociaal construeren” met anderen. Kennis is hiermee vluchtiger en tijdelijker van aard. En de docent wordt meer een coach dan een ”overdrager van kennis’. In combinatie met geromantiseerde beelden over onderwijs zorgt dit volgens Erik Meester voor duidelijke problemen. Deze weeffout in ons onderwijs is een van de grotere oorzaken van de neergaande onderwijsresultaten in Nederland. Ook leidt het volgens Erik Meester tot kansenongelijkheid. Kinderen hebben dus juist recht op kennis! In deze Tjipcast onderbouwt Erik Meester dat in 2019 kennis belangrijker is dan ooit. Kennis is veel meer dan een stoffige boekenkast, maar de grondstof waarmee we leren, kijken, ontdekken en creëren. Dit vraagt onderwijzers en docenten met verstand van didactiek, pedagogiek en natuurlijk: kennis over het onderwerp in kwestie.
Erik Meester is docent en onderwijsontwikkelaar aan de Radboud Universiteit, opleiding Pedagogische Wetenschappen van Primair Onderwijs. Hij schreef onder andere met Sarah Bergsen en Paul Kirschner een inmiddels bekend pleidooi voor de herwaardering van kennis:
Tijdcodes (in dit geval is het gesprek opgedeeld in 6 grove onderdelen):
Subvraag #1: Wat bedoelen we eigenlijk met kennis (op school)?
Kennis als mentaal model, geen stoffige mentale boekenkast maar een grondstof voor denkwerk.
Voorbeeld PubQuiz (misvatting: ‘hier kan je eindelijk wat met al die nutteloze feitenkennis’)
Voorbeeld autorijden (‘kennis en vaardigheden zijn onlosmakelijk verbonden’)
Voorbeeld sociale conventies c.q. mores (‘ik ken je nauwelijks Tjip, en toch zitten we hier nu’)
Zelfs je ‘geweten’ en je ‘intuïtie’ worden sterk beïnvloed door wat je weet, ook al zijn veel mensen zich daar niet van bewust
Mag ik nog iets verder gaan? Je kennis is zelfs zeer bepalend voor wat (onbewust) je aandacht trekt en hoe je de wereld waarneemt.
Subvraag #2: Kennis als sociaal construct, het idee van het sociaal constructivisme is erg populair in o.a. de onderwijswereld. Hoe zou dat komen?
Het sociaalconstructivisme appelleert aan de dominante (onderbewuste) romantische opvattingen over leren – Er ligt veel nadruk op zelf ontdekken, levensechte situaties, aansluiten bij de belevingswereld van kinderen – Deze kennistheorie c.q. epistemologie is echter niet zomaar door te vertalen naar didactische uitgangspunten
Voorbeeld ‘Tussen kunst en kitsch’ (‘experts leren anders dan beginners’)
Voorbeeld van onderzoek doen. Denk bijvoorbeeld na over betekenisvolle variabelen? Zie ook deze link:
Subvraag #3: Toch zijn er mensen die stellen dat kennis er niet meer zo toe doet vandaag de dag. Het zou meer gaan om het kunnen zoeken van informatie, kunnen samenwerken en experimenteren. Hoe kijk jij daarnaar?
Dat is dus eigenlijk een naïeve, en zo niet een elitaire opvatting, kennis is juist macht
Als een ander (veel) meer weet dan jij maakt dat je kwetsbaar (‘ze kunnen je alles wijsmaken, denk aan FAKE NEWS of foodblogs’)
Voorbeeld holle retoriek tech bedrijven (‘zij en hun kinderen hebben allen het beste onderwijs genoten’)
Uitleg werkgeheugen en langetermijngeheugen (‘hoe meer je weet, hoe meer je kan leren’)
Concluderend: het informatief en strategisch gebruik van internet is geen generieke vaardigheid (‘dit is een essentieel inzicht!!!’)
Het vereist dat je goed kan lezen, schrijven en rekenen, en veel algemene kennis hebt, daarmee het doel van het funderend onderwijs. Zie ook deze link.
Subvraag #4: Het gaat in het onderwijs veel over creativiteit, innovatie en anders denken. Dat kennis dus ‘zomaar’ kan ontstaan.
Ik sprak met kunstenaar Barthel Brussee over een omgekeerd uitgangspunt: kennis leidt tot creativiteit. En dus niet andersom. Je hebt kennis nodig van penselen, licht, verf en compositie om te kunnen schilderen. Uit niets ontstaat veelal niet veel.
Hoe kijk jij hiertegen aan in het licht van onderwijs?
Creativiteit of kritisch denken berust voor het grootste deel, net als informatie zoeken op internet, op kennis
Voorbeeld Mondriaan, Picasso en Rafael Nadal – Voorbeeld van Shakespeare i.r.t. Griekse mythologie en Tolkien i.r.t. Noorse mythologie
Creativiteit is een een onderbewust en autonoom proces, waarom zou je dat dan onderwijzen?
Als je het ziet als ‘neiging’ zou je die neiging positief kunnen bekrachtigen (‘iedereen vragen stellen maar niet iedereen doet dat’)
Echte innovaties en creatieve ideeën komen voort uit jaren hard werk en niet uit gezellige brainstormsessies met mooi gekleurde post-its
We moeten onze leerlingen de cumulatief opgebouwde basiskennis overdragen zodat zij hiertoe in staat zijn (‘dit is overigens ook het onderscheidende vermogen van ons als soort’). Zie deze link.
Subvraag #5: Als je inderdaad kennisoverdracht (weer) in het hart van ons onderwijs wilt plaatsen, wat vraagt dit van een docent of leerkracht?
Dat docenten of leerkrachten zelf ook heel goed weten waar het inhoudelijk over gaat, en dat ze die kennis, het liefst met veel passie en interactie, goed kunnen overbrengen.
Als je het aan vakinhoudelijke kennis ontbreekt is het gemakkelijk om leerlingen het zelf te laten uitzoeken, dan hoef je alleen maar een beetje te ‘coachen’
Dat is een mogelijke verklaring voor de populariteit van ‘onderzoekend leren’ waarbij leerlingen meer zelf geacht worden om leervragen te stellen. Zie deze link.
Subvraag #6: Wat is er mis met het idee dat leerlingen zelf meer bepalen wat ze willen leren?
Veel meer dan je wellicht zou denken. Ten eerste zijn kinderen uit bevoordeelde milieus hier veel beter toe in staat, dat veroorzaakt dus meer sociale stratificatie
Ten tweede kan je beargumenteren dat sommige kennis meer waard is dan andere kennis (in termen van cognitief voordeel / maatschappelijke relevantie) – Eén benadering is dat je wilt dat leerlingen uiteindelijk goed in staat zijn een kwaliteitskrant te lezen. Daarvoor heb je een rijke woordenschat en veel algemene kennis nodig. – Als je daar geen coherent en cumulatief leerplan (lees: curriculum) voor ontwerpt dan kunnen er grote hiaten in deze kennis ontstaan en daar kunnen (m.n. zwakke) leerlingen veel last van krijgen
Voorbeeld over hoe je eigen leervragen wél zou kunnen positioneren – Uitgangspunt is dat het curriculum moet worden gebaseerd op kennis, en niet generieke vaardigheden, want die bestaan niet (zoals nu gebeurt bij curriculum.nu). Zie bijvoorbeeld deze link.
Subvraag #7: Kennis is ook een zeer actueel thema in de onderwijskunde. Wat is betrouwbare kennis om tot een goede les te komen, een instructie te geven of te werken met een groep kinderen. Zie je hier een parallel zoekproces?
We zijn sinds Piaget en Vygotski veel meer te weten te komen over bv. ontwikkelingspsychologie, de cognitieve psychologie en effectieve leer- of instructiestrategieën – Toch zie je in de onderwijssector dat niet iedereen deze nieuwe kennis tot zich heeft genomen (of willen/kunnen nemen).
Hierin ligt natuurlijk ook een belangrijke rol voor de lerarenopleidingen, die nog altijd vaak op sociaal constructivistische leest zijn geschoeid en deze inzichten vaak nog niet hebben opgenomen in hun curriculum (onderzoek Tim Surma). Maar eigenlijk vind ik dat er ook een verantwoordelijkheid ligt bij leraren en schoolleiders zelf.
Als leraren en schoolleiders zelf meer erkenning krijgen voor de complexiteit van hun beroep, en de keuzes die zij hierin maken beter gaan onderbouwen, krijgt de sector denk ik ook veel meer aanzien.
Subvraag #8: Dus terug naar hoe het vroeger allemaal was?
Nee! Zeker niet! Wat ik vind, is dat we het kind niet met het badwater moeten wegspoelen – Dus behouden wat goed is maar ook continu kijken naar vernieuwingen die zich elders al bewezen hebben – Er is zo ontzettend veel bekend over hoe het onderwijs effectiever, efficiënter en bevredigender zou kunnen worden vormgegeven, laten we die kennis gebruiken om in onze eigen context mee te experimenteren! – Dat is kansrijker dan elke keer het wiel opnieuw te moeten uitvinden. Antwoord hoofdvraag: kennis is in de informatiesamenleving van de 21ste eeuw juist belangrijker dan ooit!
Het onderwijs vormt niet, het vervormt. Doordat het uitgaat van verkeerde aannames en ideeën. Hier begint hoogleraar Jan Bransen zijn kritisch betoog om anders te durven kijken naar onderwijs, leren en ontwikkeling. Want leren is veel meer dan een toets of examen halen. Reflectie en onderzoek doen naar wie je bent als mens, wat je drijft en motiveert is minstens zo waardevol! Maar deze activiteiten vragen ruimte, aandacht en begeleiding en zijn bovendien niet zo makkelijk ’te meten’. In deze Tjipcast spreek ik uitgebreid met Jan Bransen over zijn nieuwe boek ‘Gevormd, of vervormd? Pleidooi voor ander onderwijs’. Een buitengewoon spannend gesprek over de rol van kennis, experimenteren en het belang van motivatie en ‘zin in leren’. Want uiteindelijk is leren veel meer dan de spiegel van een helder gegeven instructie. Durven we nog wel zo naar ons onderwijs te kijken?
4.00 Kritische reflectie: willen studenten nog wel studeren? Of willen ze tentamens halen? Hoe is dat zo gekomen?
5.00 Calculerend leren versus het hebben van een doel
8.00 De onderbouw
9.40 Leeropbrengsten en leerdoelen, wat is het verschil?
13.00 Gedragsontwikkeling, de weg naar het leerdoel toe (maar kan dat wel?)
17.00 Zelfvertrouwen en jezelf leren beheersen, hoe ontwikkel je dat? Dit is ook onderdeel van ‘lid worden van onze taalgemeenschap’
20.00 Vragen die ons denken stimuleren, ook al is er geen pasklaar antwoord
23.00 De hoog – laag metafoor van onderwijs
23.40 Leren zien als de spiegel van instructie, waar is dan de wil en motivatie?
29.00 Toets na toets
31.30 Agora onderwijs en andere varianten zoals het Vathorst college
37.00 Biologie van het leren
42.00 Naïef idee om te denken dat je kinderen MOET bezighouden
44.00 Leren van de ervaring, dat is veel meer dan alleen de expliciete instructie
45.00 Moet het onderwijs nog wel summatief toetsen (examen wel of niet slagen)?
51.00 Het belang van vragen stellen, onderzoek doen en ‘doorleren’
55.00 De inrichting van de school en het belang van ‘de wil tot leren’
58.00 Circus om school heen, verbeteren van overgangen tussen niveaus
59.00 De universiteit als fabriek
1.01 Onderzoek doen: vragen in een ruimte je weg proberen te vinden, het belang van houding en attitude (in plaats van het bouwen aan een evidence based model van de werkelijkheid)
bekijk op YouTube
