Filosofie en Verdieping

Kennis – Verlichting – Democratie – Burgerschap – Literatuur – Klassieke oudheid – Ethiek – Normen en waarden – Moraal – Autonomie – Zelfstandigheid – Verwondering – Duurzaamheid – Natuur – Geloof – Religie – Ik – Samen – Maatschappij

Bestaat God? Tjipcast 051 met Emanuel Rutten

12 januari 2020 Filosofie en Verdieping

Kun je bestaan van God bewijzen? En hoe gaat moderne rationaliteit en wetenschap gepaard met geloof? Daarover sprak ik met filosoof, wetenschapper en schrijver Emanuel Rutten. Emanuel verzet zich tegen het idee dat geloven in God filosofisch ‘onzin’ zou zijn. En hij bedacht een nieuw argument voor het bestaan van God. Het zogeheten ‘modaal epistemische Godsargument’. Uitgangspunt is dat als de waarheid van een uitspraak onmogelijk te weten is, die uitspraak onwaar moet zijn. Dat wordt gepaard aan de stelling dat het onmogelijk te weten is dat God niet bestaat. Dat moet dus onwaar zijn, dus bestaat God. In deze Tjipcast ga ik uitgebreid met Emanuel in gesprek over zijn filosofische inzichten. Vooral interessant vind ik zijn aanpak en denkredeneringen. Met vlijmscherpe precisie en met heldere taal daagt Emanuel uit om onze vaak impliciete opvattingen en ‘logische’ argumenten aan een kritisch denkproces te onderwerpen. Juist dat proces is volgens hem een vorm van ‘ultra verlichting’. En dat is vandaag de dag niet onbelangrijk! Veel luisterplezier!

Boeken die op tafel liggen:

Wat is de relatie tussen een levenlang leren en democratie? Tjipcast 046 met Joseph Kessels

16 december 2019 Didactiek en Pedagogiek, Filosofie en Verdieping, Leiderschap en Verandermanagement 1:14:37

In 2018 verscheen het filosofieboek Denken in Organisaties, pleidooi voor een nieuwe Verlichting. In dit boek verken ik samen met Joseph Kessels de invloed van de economie op onze opvattingen over leren, samenwerken, duurzaamheid en innovatie. Is economische groei een resultaat van een krachtige samenleving of is het een dogmatische norm geworden? In deze podcast verkennen we welke effecten dit economisch denken heeft op leren en ons onderwijs. Bij het beantwoorden van deze vraag grijpen we terug op de belangrijkste filosofen uit de Verlichtingsperiode. Een filosofisch tijdperk waar zelfstandigheid, autonomie, vrijheid, vertrouwen in wetenschap en kritisch durven denken voor het eerst in het hart van een samenleving werden geplaatst. In deze podcast bouwen we voort op deze ‘lichtbakens’. We verkennen wat de relatie is tussen een levenlang leren en democratie. En hoe onderwijs hierin een rol kan spelen. Joseph presenteert bovendien een constructieve routekaart hoe hieraan te werken; als individu, samenleving, school en organisatie.

Boeken die op tafel liggen:

Thema’s die voorbijkomen in deze podcast:

  • Verlichtingsfilosofie in een notendop
  • Belangrijkste lichtbakens uit de Verlichting
  • Belang van een levenlang leren
  • Huidige onderwijsuitdagingen en perspectieven hierop vanuit de Verlichting
  • Democratie in het onderwijs: realistisch of fabeltje?
  • Weg vooruit

Wat is de invloed van management op ons werk, leven en democratie? Tjipcast 042 met Marjolein Quené

2 december 2019 Filosofie en Verdieping, Leiderschap en Verandermanagement, Samenwerken en Teamleren 43:17

Management is niet meer weg te denken uit onze samenleving. Ook al is het relatief jong verschijnsel, er zijn nog maar weinig plekken in ons werk en leven die niet worden gemanaged. De natuur, de zorg, de school van onze kinderen, de rechtspraak: op al deze plekken zijn er managers die coördineren, faciliteren, sturen, doelen bepalen en monitoren. Historicus en bedrijfskundige Marjolein Quené schreef er een boek over: Voorbij de managementmaatschappij. De invloed van management op werk, democratie en vrijheid. Ik sprak met haar over de kenmerken van onze managementmaatschappij: over producten in plaats van diensten, eenzijdige relaties, gebrek aan wederkerigheid, vertrouwen, focus op winstmaximalisatie en continue economische druk. Hoe het komt dat management zo’n grote invloed op ons leven heeft? Er is immers ook kritiek op al dit management denken en doen. Kan het ook anders? Is het mogelijk met minder management toch een prettige en aantrekkelijke samenleving op te bouwen? En hoe doen we dat dan als samenleving?

www.lokocartoons.nl

Boek van Marjolein Quené:

Thema’s die voorbijkomen in deze podcast:

  • Introductie van de manager in ons werk
  • Omgekeerd denken
  • Focus op eenzijdige waardecreatie
  • Van dienst naar product denken
  • De middenmanager
  • Invloed op onze samenleving
  • Invloed op ons politiek stelsel
  • Milieuproblematiek en de noodzaak om het anders te doen
  • Hannah Arendt en het belang om te denken (en te praten)
  • Blik vooruit: hoe nu verder?

Bestaat het menselijk kwaad? Tjipcast 021 met Klaas Rozemond

19 augustus 2019 Filosofie en Verdieping 1:13:16

Bestaat er zoiets als het menselijk kwaad? Kunnen we ‘het kwaad’ definiëren door het te herleiden naar menselijke intenties, gedragingen en normen? Over deze spannende vraag ga ik in gesprek met filosoof en rechter Klaas Rozemond. Hij werkt momenteel aan een boek over het kwaad en grijpt terug op het strafproces van Adolf Eichmann na de Tweede Wereldoorlog. Klaas daagt ons uit zelf na te durven denken over wat het kwaad is. Hoe oordelen we als mens over ‘het kwaad’? Wat is de rol van moraliteit en geweten? Bij een moordenaar of inbreker is dit al ingewikkeld, maar hoe zit dit bij het ontkennen van bijvoorbeeld de opwarming van de aarde? Immers, dit heeft ook onherstelbaar leed tot gevolg. Is het kwaad in staat van gedaante te wisselen? Kijk of luister nu naar een zeer spannend gesprek over de duistere kant van de mens.

Deze cartoon is gemaakt door Lodewijk van www.lokocartoons.nl

Boeken van Klaas Rozemond

Tijdcodes

  • 01.00 Introductie van het kwaad
  • 03.30 Het proces van Eichmann, introductie
  • 07.00 Laatste woorden van Adolf Eichmann
  • 10.00 Hannah Arendt over Eichmann, over bevelen, tegen bevelen ingaan en gehoorzaamheid
  • 11.00 Het bevel van je meerdere
  • 14.00 Deportaties van de Joden, Eichmann als logistiek genius, die soms toch bewust tegen afspraken inging (rol van geweten)
  • 18.00 Het klassieke kwaad, je weet wat het recht is, wat de moraal is en je besluit er tegenin te gaan uit eigen belang
  • 22.00 Harry Mulisch over het Eichmann proces
  • 25.00 Ontkennen, bekennen en de realisatie van straf en sociale normen
  • 30.00 Emotieloos, verschrikkingen plegen zonder geraakt te worden, maar Eichmann was geen ‘enge man’
  • 35.00 Juridische discussies over het kwaad
  • 37.00 Ontmenselijking van mensen, kenmerk van het kwaad
  • 45.00 Politiek systeem waarin het kwaad kan gedijen, voorbeeld van WO2
  • 50.00 Moreel oordeel, erger willen voorkomen, maar wat is erger dan genocide?
  • 55.00 Dubbel bewustzijn (erkenning van eigen misdadigheid)
  • 01.00 Machtsovername
  • 01.03 De mens als het kwaad in de 21ste eeuw
  • 01.07 Bewust liegen over het klimaat, voorbeeld van Baudet en het ‘nieuwe kwaad’
  • 01.10 Machteloos en jezelf ontslaan van je plicht om te handelen en te denken
  • 01.11 Hoopvol perspectief tegen het kwaad anno nu?

Zomertip! Kunnen we nog wel niets doen? Tjipcast 015 met Derk van der Pol

8 juli 2019 Filosofie en Verdieping 46:13

Niets doen is niet makkelijk. Probeer het maar eens. Maar soms is niets doen wel heel fijn, bijvoorbeeld op vakantie of als je ineens geconfronteerd wordt met ‘wachttijd”. En nietsdoen leidt vaak ook tot mooie nieuwe inzichten en ideeën! Mediteren is eigenlijk ook een vorm van georganiseerd niets doen. Waarom zijn zoveel mensen hier fan van? En is onze samenleving nog wel ingericht om niets te doen? Is niets doen nog wel in de mode? Luister of kijk nu naar een onconventioneel gesprek over lummelen, rommelen en uit het raam kijken. Een heerlijke opmaat naar de zomervakantie!

Cartoon is gemaakt door www.Lokocartoons.nl

Speakersnotes

Tijdcodes

  • 01.00 Het probleem van niets doen en wat we dan al gauw gaan denken
  • 04.00 Ik zit hier weer niets te doen, voorbeeld uit Afrika
  • 07.00 De telefoon
  • 10.00 Stilte
  • 12.30 Rust en weer doorgaan
  • 14.00 Doelen, zijn ze van jezelf of van anderen?
  • 15.50 Worden we slim van niets doen?
  • 18.00 Creativiteit en tijdverspilling
  • 22.00 Puzzelen en zoeken naar antwoorden
  • 22.40 Jeukwoord van het jaar: de essentie
  • 25.30 1 minuut stilte
  • 27.30 Opa van Derk, keek altijd op de klok
  • 30.00 Doe ik het goed?
  • 32.45 De meditatie app, werkt het?
  • 36.00 Praktijkvoorbeeld van kennisdelen
  • 37.00 Er gebeurt meer dan je denkt in het nietsdoen
  • 39.00 Ritme en structuur die ruimte geeft
  • 40.00 Lunchtijd op school
  • 43.00 Opdracht met de rozijn
  • 44.50 Ogen openzetten voor toeval

Ons onderwijs vormt niet, maar vervormt. Tijd om anders te durven kijken naar ons onderwijssysteem. Tjipcast 011 met Jan Bransen

17 juni 2019 Didactiek en Pedagogiek, Filosofie en Verdieping 1:06:15

Het onderwijs vormt niet, het vervormt. Doordat het uitgaat van verkeerde aannames en ideeën. Hier begint hoogleraar Jan Bransen zijn kritisch betoog om anders te durven kijken naar onderwijs, leren en ontwikkeling. Want leren is veel meer dan een toets of examen halen. Reflectie en onderzoek doen naar wie je bent als mens, wat je drijft en motiveert is minstens zo waardevol! Maar deze activiteiten vragen ruimte, aandacht en begeleiding en zijn bovendien niet zo makkelijk ’te meten’. In deze Tjipcast spreek ik uitgebreid met Jan Bransen over zijn nieuwe boek ‘Gevormd, of vervormd? Pleidooi voor ander onderwijs’. Een buitengewoon spannend gesprek over de rol van kennis, experimenteren en het belang van motivatie en ‘zin in leren’. Want uiteindelijk is leren veel meer dan de spiegel van een helder gegeven instructie. Durven we nog wel zo naar ons onderwijs te kijken?

Speakersnotes

Tijdcodes

  • 0.30 Filosofie en onderwijs, zo’n gekke combinatie is het niet
  • 1.00 De analyse van de taal
  • 3.00 Waarom dit boek? Menselijk gedrag, ontwikkelen en vormen en dus ‘iets’ met onderwijs
  • 3.30 Eerder boek over gezond verstand
  • 4.00 Kritische reflectie: willen studenten nog wel studeren? Of willen ze tentamens halen? Hoe is dat zo gekomen?
  • 5.00 Calculerend leren versus het hebben van een doel
  • 8.00 De onderbouw
  • 9.40 Leeropbrengsten en leerdoelen, wat is het verschil?
  • 13.00 Gedragsontwikkeling, de weg naar het leerdoel toe (maar kan dat wel?)
  • 17.00 Zelfvertrouwen en jezelf leren beheersen, hoe ontwikkel je dat? Dit is ook onderdeel van ‘lid worden van onze taalgemeenschap’
  • 20.00 Vragen die ons denken stimuleren, ook al is er geen pasklaar antwoord
  • 23.00 De hoog – laag metafoor van onderwijs
  • 23.40 Leren zien als de spiegel van instructie, waar is dan de wil en motivatie?
  • 29.00 Toets na toets
  • 31.30 Agora onderwijs en andere varianten zoals het Vathorst college
  • 37.00 Biologie van het leren
  • 42.00 Naïef idee om te denken dat je kinderen MOET bezighouden
  • 44.00 Leren van de ervaring, dat is veel meer dan alleen de expliciete instructie
  • 45.00 Moet het onderwijs nog wel summatief toetsen (examen wel of niet slagen)?
  • 51.00 Het belang van vragen stellen, onderzoek doen en ‘doorleren’
  • 55.00 De inrichting van de school en het belang van ‘de wil tot leren’
  • 58.00 Circus om school heen, verbeteren van overgangen tussen niveaus
  • 59.00 De universiteit als fabriek
  • 1.01 Onderzoek doen: vragen in een ruimte je weg proberen te vinden, het belang van houding en attitude (in plaats van het bouwen aan een evidence based model van de werkelijkheid)
  • 1.03 Context neutrale kennis?
  • 1.04 Je verstand durven gebruiken!

Wie is de moderne mens? Tjipcast 006 met Ger Groot

13 mei 2019 Filosofie en Verdieping, Leiderschap en Verandermanagement 1:01:03

Wie zijn wij als modern denkende mensen? Wat is onze identiteit en hoe worden wij vandaag de dag beïnvloedt door onze historie? In deze Tjipcast ga ik in gesprek met filosoof en schrijver Ger Groot. We identificeren belangrijke kenteringen en veranderingen die ons als moderne denkers in de 21ste eeuw hebben beïnvloedt. Zo is de gedachte dat wij individuen zijn (met bepaalde rechten) gek genoeg nog een zeer recente opvatting. Daarnaast verkennen we de rol die religie heeft onze identiteitsvorming. Ook verkennen we hoe vandaag de dag het ‘contractsdenken’ een steeds prominentere rol speelt in ons leven. Deze economische realiteit neemt zelfs de politieke functie over: alles draait om groei, kosten, baten en opbrengsten. Maar hoe erg is dit eigenlijk? Een tegengestelde beweging is de steeds bredere aandacht voor intuïtie, gevoel en emotie als thermometer om levenskeuzes op te baseren. Waarom is dit ‘gevoel’ vandaag de dag zo belangrijk? Een Romein of Ridder uit de Middeleeuwen zou zich hier niet snel door laten leiden! Kijk of luister naar een uitermate boeiend en mooi gesprek met de schitterende verteller Ger Groot!

Cartoon door Lodewijk van Loko Cartoons

Speakersnotes

 

Boeken die op tafel liggen

Tijdcodes

  • 01.40 Oratie Ger Groot
  • 01.50 Columns van Ger Groot in de Trouw
  • 02.20 Filosofische antropologie
  • 02.40 One damn thing after the other
  • 03.00 De mens denkt dat hij is opgenomen in de geschiedenis
  • 03.50 Een Middeleeuwer dacht heel anders: de rol van de eeuwigheid (verticaal)
  • 04.30 Historie van verleden naar de toekomst, pas toen ging de mens historisch denken
  • 05.30 De mens bezit natuurlijke rechten, maar hoe normaal is deze gedachte?
  • 06.10 De antwoorden zijn gebleven, maar de tijden zijn veranderd
  • 07.00 Dezelfde antwoorden, in een andere context. De relatie met god, bezien vanuit Kierkegaard. Ieder mens doet het op ‘zijn eigen’ manier
  • 08.30 Existentiële kwesties, dat kan niemand voor jou beantwoorden, link naar Jean Paul Sartre met praktijkvoorbeeld
  • 09.30 Persoonlijke afwegingen versus de ratio, waar vind je het antwoord op de vraag wat je roeping is?
  • 10.00 Authenticiteit
  • 12.00 Bezitsdrang, de rol van welvaart op onze identiteit
  • 13.00 De wetenschap kan niet zo heel goed uit de voeten met het specifieke, waarom is dat zo?
  • 14.00 De romantiek en het bestaansrecht van het individuele
  • 15.00 De opkomt van het nationalisme in de 18e eeuw, de link met het rationele, universele denken en de Franse taal
  • 15.30 De filosoof Herder en zijn denken, kijk hier voor meer informatie
  • 17.00 De mop van Kierkegaard: over een gek die uit het gekkenhuis ontsnapt
  • 18.40 René Descartes en zijn invloed op de wetenschap en ons wereldbeeld
  • 21.20 Verliefdheid, een tijdelijke vorm van waanzin. Wat maakt dat we hier ons hele leven aan koppelen?
  • 25.00 Het idee van het contract tussen mensen
  • 26.00 de tien geboden als contract
  • 31.00 Economisering van ons bestaan?
  • 36.00 De mens is helemaal niet zelfstandig en individueel, we zijn sociaal en handelen ook tegengesteld aan eigenbelang
  • 39.50 De industrialisatiefase. Wat heeft dit voor invloed op ons denken?
  • 42.40 De natuur is geen antropologisch wezen
  • 42.50 We moeten ons weer leren verhouden tot de natuur, daar zijn we wel volop mee bezig!
  • 44.00 Het leven verloopt niet in een ideale lijn, risico’s horen bij het bestaan, dat moeten we wellicht opnieuw leren aanvaarden
  • 46.40 Hoe ziet Ger de rol van het kwaad?
  • 49.30 Het kwaad is ook aantrekkelijk, het trekt aan!
  • 53.00 Stierenvechten als ritueel en blik op kwaad en goed
  • 55.00 De eliten in de samenleving
  • 58.00 Start van de democratie en wat kan een democratie wel en niet voor ons betekenen?

Het belang van autonomie en zelfsturing: Tjipcast 002 met Maarten van Buuren

14 april 2019 Filosofie en Verdieping, Leiderschap en Verandermanagement 51:58

Wat kunnen we vandaag de dag leren van Spinoza? Over deze vraag ga ik in gesprek met Maarten van Buuren, emeritus hoogleraar Franse Literatuur en Spinozakenner. Maarten van Buuren schreef meerdere boeken over het werk van Spinoza en vertaalde de Ethica, dat wordt beschouwd als één van de belangrijkste filosofieboeken ooit geschreven. Maarten introduceert in deze Tjipcast op heel heldere wijze het denkwerk van Spinoza en maakt zijn filosofie bovendien toegankelijk en relevant voor de 21ste eeuw. Wat betekent rationeel denken eigenlijk? Hoe is dit gerelateerd aan onze sociale omgeving? Hoe ontwikkel je een zelfstandig en autonoom denkkader van waaruit je ‘het goede leven’ kunt leiden? En hoe kom je als individu vandaag de dag aan het stuur van je eigen leven en word je niet slachtoffer van al die prikkels van buitenaf? Daarover gaat deze uitermate boeiende Tjipcast!

Deze tekening is gemaakt door Lodewijk van LOKO Cartoons

Speakersnotes

Boeken die op tafel liggen:

Tijdcodes

  • 2.40 Het woord God, het woord rede, wat betekent het?
  • 4.40 Toelichting woordveld en betekenisveld.
  • 4.50 Samenvatting van Spinoza zijn filosofie door Maarten, de Ethica ‘richtlijnen voor het goede leven’.
  • 5.30 De rede en redelijkheid, maar de rede heeft ook een sociale betekenis of wel gemeenschapszin.
  • 6.45 De term rede heeft meerdere betekenissen: verhouding, oorzaak, ratio, boekhouden. Centraal staat wel logisch denken, dat komt voor uit gemeenschapszin.
  • 8.58 Hoe komt het dat zoveel mensen geluk en rust halen uit het werk van Spinoza?
  • 9.42 Eigengerechtigheid. Het van eigen recht zijn; het verwerven van zelfstandigheid, ontworstelen van bevoogding door allerlei instanties.
  • 10.40 Leren zelfstandig denken, ontworstelen aan je ouders, opvoeders, opnieuw leren denken volgens je eigen logische denken. Niet zaken vanzelfsprekend overnemen.
  • 11.35 Alles opnieuw ordenen en toetsen aan je eigen kritische denken. Je maakt het jezelf eigen. Dan heb je ook geen opvoeder meer nodig.
  • 12.12 Tweedehands kennis. Hier een link naar een artikel van Joseph Kessels over dit denken.
  • 13.35. Verschil of je oud bent geworden en je dit maar moeilijk kunt accepteren, Spinoza gaat verder: je moet het je eigen maken. Het opnemen, dat gaat veel verder dan accepteren. Je leert ermee samen te vallen.
  • 15.15 Actief versus reactief
  • 15.50 De mens als bewust wezen
  • 16.20 Passies = leiden aan.. Spinoza ziet passies als dat je lijdzaam aan de omstandigheden bent overgeleverd. Dat is het kwaad volgens Spinoza. Het goede begint als je de passies volgens het logisch denken transformeert tot acties.
  • 17.20 Aan het stuur van je eigen leven: Van eigen regie zijn.
  • 17.49 Eigen meester niemands knecht.
  • 18.50 Durf te denken, link naar de Duitse filosoof Immanuel Kant.
  • 20.20 Kritische grondhouding naar prikkels van buiten af, zelfs richting mensen die stellen het beste met je voor hebben.
  • 21.12 De rede als rechter in je hoofd.
  • 23.05 Innerlijke eigenmaking, wat voor richtlijnen geeft Spinoza? De brug tussen kritisch denken en een levenslange training in de aanvaarding van de dingen die goed voor je te zijn.
  • 23.50 Hoe train je jezelf dan? Verkenning van meditatie als voertuig. Rust, besef, aansluiting met kritisch aanschouwen van prikkels.
  • 31.20 Leef je in de passies en reageer je alleen op impulsen of slaag je erin vertraging in te bouwen?
  • 33.02 Hoe weten we nou objectief gezien wat de weg naar het goede leven is?
  • Over zelf evidentie en weldenkend zijn, weloverwogen keuzes maken.
  • 33.50 Autonomie is juist een oproep tot een verhouding tot het geheel. Tot de gemeenschap, de organisatie, het netwerk, etc.
  • 39.45 Verschillende vormen van kennis die Spinoza onderscheidt en of deze hoogste vorm van kennis (intuïtieve vorm van kennis) over te dragen is?
  • 44.10 Coaching en Spinoza.
  • 46.40 Emancipatie en het denken van Spinoza in het onderwijs.
  • 47.20 De paradox van opvoeden en leren (van eigen leg laten zijn vs. vorm van gezag).
  • 48.10 Zelfstandigheid en de rol van gezag.